İLK TÜRK DEVLETLERİ KONU ÖZETİ

ORTA ASYA

Türklerin anayurdu olan Orta Asya, kuzeyinde Sibirya, güneyinde Himalaya Dağları, batısında Hazar Denizi ve doğusunda Kingan Dağlarıyla çevrilidir. İslamiyet öncesi Türk tarihi büyük ölçüde bu bölgede geçmiştir. Türklere ait birçok kültür bölgesi de bu coğrafyada bulunmaktadır.

TÜRKLERE AİT ORTA ASYA'DAKİ KÜLTÜR BÖLGELERİ

• Anav Kültürü: MÖ 5000 - MÖ 1000
• Afenesyovo Kültürü: MÖ 3000 - MÖ 1700
• Andronovo Kültürü: MÖ 1700 - MÖ 1200
• Karasuk Kültürü: MÖ 1200 - MÖ 700
• Tagar Kültürü: MÖ 700 - MÖ 100

TÜRKLERE AİT ORTA ASYA'DAKİ ÖNEMLİ ŞEHİRLER

Ötüken: Asya Hun ve Göktürklere başkentlik yapmış, Türkler için kutsal kabul edilen bir yerleşim yeridir.

Karabalasagun: Uygurlar döneminde Türklere başkentlik yapmış önemli bir yerleşim yeridir.

Karakurum: Günümüzde Moğolistan sınırları içinde yer alan, Türklere ait ilk yazılı kaynak olan Orhun Kitabelerinin bulunduğu bir yerdir.

ORTA ASYA'DA BULUNAN GÖLLER VE AKARSULAR

• Göller: Aral Gölü, Baykal Gölü, Balkaş Gölü
• Akarsular: Seyhun Irmağı (Siri Derya), Ceyhun Irmağı (Amu Derya), Orhun ve Selenga Nehirleri

ORTA ASYA'DA KURULMUŞ OLAN TÜRK TOPLULUKLARI

• Avarlar: Çin kaynaklarında "Juan Juan" olarak bilinir. İstanbul’u kuşatan ilk Türk topluluğudur.
• Bulgarlar: Balkanlarda varlık göstermişler, Hıristiyanlığı kabul ettikten sonra milli benliklerini kaybetmişlerdir.
• Macarlar: Avrupa’da yaşayan Macarlar, Hıristiyanlık etkisiyle milli kimliklerini kaybetmişlerdir.
• Hazarlar: Museviliği resmi din olarak kabul eden ilk Türk devleti. Ticaretle uğraşmış ve dinsel hoşgörüyü benimsemişlerdir.
• Peçenekler: Bizans ordusunda paralı askerlik yapmışlardır. Malazgirt Savaşı’nda saf değiştirerek Türklerin yanında yer almışlardır.
• Oğuzlar: Orhun-Selenga bölgesinde yaşamışlardır. Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı devletlerini kuran aileler bu topluluktan çıkmıştır.
• Karluklular: Talas Savaşı’nda Abbasilere yardım etmiş, İslamiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğu olmuşlardır.
• Kırgızlar: Uygurların yıkılmasında etkili olmuş, Manas Destanı gibi önemli bir kültürel mirasa sahiptirler.

ORTA ASYA'DA KURULMUŞ OLAN TÜRK DEVLETLERİ

İSKİTLER (SAKALAR)

Tarihte bilinen ilk Türk topluluğudur. At’ı ilk kez evcilleştirenler İskitlerdir.

ASYA HUN DEVLETİ

• Ötüken merkezli kurulmuştur.
• Türkler ilk kez Teoman tarafından tek çatı altında toplanmıştır.
• Bilinen önemli hükümdarları: Teoman ve Metehan.
• İpek Yolu hâkimiyeti için Çin ile mücadele etmişlerdir.
• Devletin yıkılmasıyla 375 yılında Kavimler Göçü gerçekleşmiştir.

KAVİMLER GÖÇÜ

Çin’in egemenliğine girmek istemeyen Hunların 375 yılında Orta Asya’dan Avrupa’ya gerçekleştirdiği göç hareketidir. Bu göçler Avrupa’yı siyasi ve sosyal açıdan köklü biçimde etkilemiştir.

• Roma İmparatorluğu zayıflamış, 395’te Doğu ve Batı Roma olarak ikiye ayrılmıştır.
• İlk Çağ kapanmış, Orta Çağ başlamıştır.
• Feodal sistem ve skolastik düşünce güçlenmiştir.

I. GÖKTÜRK DEVLETİ (552-659)

• Ötüken merkezli kurulmuştur.
• Devletin kurucusu Bumin Kağan.
• Türk adıyla kurulmuş ilk devlettir.
• Çinliler tarafından yıkılmıştır.

UYGUR DEVLETİ (744-840)

• Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti.
• Mani dinini benimsemişlerdir.
• İslamiyet öncesi ilk mimari eserler bu döneme aittir.

Tarih kavramları, geçmişi anlamak ve yorumlamak için kullanılan temel yapı taşlarıdır. Bu kavramlar, olayları analiz ederken doğru bir bakış açısı geliştirmenize ve tarihsel bilgiyi sistematik bir şekilde öğrenmenize olanak tanır.

TARİH KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ

Akhunlar +

Orta Asya’da yaşayan ve özellikle Sasanilerle sık sık mücadele eden bir Türk topluluğu.

Artı Ürün +

Bir toplumda üretimin temel ihtiyaçlardan fazla olan kısmını ifade eder. Artı ürün, ticaretin gelişmesine ve iş bölümünün ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.

Balbal +

Türklerde ölen kişinin mezarının etrafına dikilen ve öldürdüğü düşmanları temsil eden taş heykeller.

Cihan Hakimiyeti +

Türklerin dünyayı adalet ve töre ile yönetme anlayışı. Kut inancı ile bağlantılıdır.

Feodalite +

Kavimler Göçü sonrasında Avrupa'da ortaya çıkan, toprağa dayalı siyasi ve ekonomik bir sistemdir. Derebeylik olarak da bilinir.

Göçebe Yaşam +

Belirli bir yerleşim yeri olmadan, hayvanlarla birlikte otlak ve su kaynaklarını takip ederek yaşam süren bir hayat tarzıdır. İlk Türk topluluklarında yaygındır.

İkili Teşkilat +

İlk Türk devletlerinde doğu-batı şeklinde yapılan yönetim şekli. Doğu hükümdar, batı ise onun temsilcisi tarafından yönetilirdi.

İpek Yolu +

Çin ile Avrupa arasında ticari ve kültürel etkileşim sağlayan önemli bir ticaret yolu. İlk Türk Devletleri bu yolun kontrolü için mücadele etmiştir.

Kavimler Göçü +

375 yılında Hunlar’ın baskısıyla başlayan ve Avrupa'nın etnik yapısını ve siyasi yapısını değiştiren büyük göç hareketidir.

Kurultay +

Türk devletlerinde danışma meclisi. Devlet meseleleri, savaş ve barış kararları burada görüşülürdü.

Kut İnancı +

Hükümdarların Tanrı tarafından devleti yönetme yetkisiyle kutsandığı inanç. Türk devletlerinde siyasi meşruiyet kaynağı olarak kabul edilmiştir.

Manas Destanı +

Türk dünyasının en uzun destanı. Kırgızlara ait olup kahramanlık temalarını işler.

Mani Dini +

Uygurlar tarafından benimsenmiş, et yememe ve savaş karşıtlığı gibi özellikleri olan bir din.

Orhun Kitabeleri +

Türk tarihinin ilk yazılı eserleri. Göktürkler tarafından Bilge Kağan ve Kültigin adına dikilmiştir.

Töre +

Türklerde yazılı olmayan hukuk kuralları. Adalet, eşitlik ve halkın refahı gibi esaslara dayanır.

Şamanizm +

Türklerin eski inanç sistemlerinden biri. Doğa, atalar ve ruhlar ile iletişim kuran şaman figürü etkindir.

Skolastik Düşünce +

Kavimler Göçü sonrası Avrupa’da kilise baskısıyla ortaya çıkan, akla ve deneyime değil, dini dogmalara dayalı düşünce sistemi.

Turan Taktikleri +

Türk savaş taktiği. Sahte geri çekilme ve pusu kurma yöntemlerini içerir. Türklerin savaşlardaki başarılarında önemli rol oynamıştır.

Bugün öğrendiğin her bilgi, yarının başarısının temelini oluşturur.

Azimle çalışmaya devam et, hedeflerin seni bekliyor!;

Bilgiyi paylaşma yolunda bize eşlik ettiğin için teşekkür ederiz.!