OSMANLI DEVLETİ GERİLEME DÖNEMİ GELİŞMELER
(1699-1792)
18.YÜZYILDA OSMANLI
III.AHMET DÖNEMİ (1703-1730)
Edirne Olayı (1703) :Karlofça
Antlaşması’nı izleyen yıllarda Padişah II. Mustafa’nın başkenti İstanbul’dan
Edirne’ye taşıyacağı söylentisi büyük bir isyana dönüştü. İsyancılar II.
Mustafa’yı tahttan indirerek yerine kardeşi III. Ahmet’i tahta geçirdi.
OSMANLI-RUS İLİŞKİLERİ :
**Prut Savaşı (1711):
* Nedeni: Poltova Savaşı’nda Rus Çarı I. Petro’ya
yenilen İsveç kralı Demirbaş Şarl’ın Osmanlı’ya sığınması ve onu takip eden Rus
kuvvetlerinin Osmanlı topraklarına girmesi.
* Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa, Prut Irmağı
kıyısında yapılan savaşta Rus ordusunu kuşatma altına alınca Çar barış istedi.
Prut Antlaşması’na göre:
a-) Azak Kalesi tekrar Osmanlı’ya verilecekti ve Rusya
İstanbul’da elçi bulunduramayacaktı (1700 yılındaki İstanbul Antlaşması’nda
verilen bu iki taviz telafi edildi).
b-) Rusya Lehistan’ın iç işlerine karışmayacak, Demirbaş
Şarl da serbestçe ülkesine dönecekti.
OSMANLI-VENEDİK İLİŞKİLERİ :
* Osmanlı, Karadağlıları Osmanlı’ya karşı kışkırtan
Venedik’e 1715’te savaş açtı ve daha önce Karlofça Antlaşması ile Venedik’e
kaybetmiş olduğu Mora Yarımadası’nı geri aldı. Fakat Venedik’in yardımına
Avusturya yetişti.
OSMANLI-AVUSTURYA İLİŞKİLERİ :
* Karlofça Antlaşması’nın garantör devleti olan
Avusturya, Osmanlı’nın Venedik’e saldırarak antlaşmayı bozduğunu öne sürerek
Venedik’in yanında savaşa girdi
* Osmanlı ordusu Avusturyalılara karşı Petervaradin
Savaşı’nda ağır bir yenilgi aldı. Bunun sonucunda Venedik ve Avusturya
ile Pasarofça Antlaşması (1718) imzalandı.
Pasarofça Antlaşmasına göre:
a-) Venediklilerden alınan Mora Yarımadası Osmanlı’da
kaldı.
b-) Temeşvar (Banat Yaylası) ve Belgrad
Avusturya’ya verildi.
c-) Dalmaçya kıyıları Venediklilere verildi.
Pasarofça Antlaşmasının Önemi :
1-) Osmanlı bu antlaşmadan sonra fetih siyasetinden
vazgeçti,elindeki toprakları korumaya çalıştı.
2-) Osmanlı tarihinde Lale Devri denen dönem başladı.
OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ :
* İran’daki iç karışıklıkları fırsat bilen Rus Çarı I.
Petro, İran’ın kuzeyini işgal etti. Bunun üzerine Osmanlı ordusu da Kafkasya’ya
girdi ve Rus kuvvetleriyle karşı karşıya geldi. Fransa’nın araya girmesiyle
Osmanlı-Rusya arasında İstanbul Antlaşması (1724) imzalandı.
İki ülke İran’ı paylaştı (Kuzeyini Ruslar, güneyini Osmanlı).
** Safeviler bu antlaşmaya tepki gösterince Osmanlı-İran
Savaşları 1725’te tekrar başladı. İran’da Afşar Türkmenlerinden Nadir Şah’ın
yönetime gelmesiyle İran üstünlük sağladı. Bunun üzerine İstanbul’da Patrona
Halil İsyanı çıktı; III. Ahmet tahttan indirilirken Lale Devri de sona erdi
(1730).
** Tahta geçen I. Mahmut, 1732’de İran
ile Ahmet Paşa Antlaşması’nı imzaladı (Kafkasya Osmanlı’ya,
Azerbaycan İran’a verildi). Ancak kısa süre sonra savaşlar tekrar başladı. Bu
arada Nadir Şah 1736’da İran’da yönetimi tek başına ele geçirerek Safevi
Devleti’ne resmen son vermişti. Osmanlı ile İran arasında imzalanan Kerden
Antlaşması (1746) savaşı bitirdi. İki taraf 1639’daki sınırlarına
çekildi. Bu nedenle bu antlaşmaya II. Kasr-ı Şirin Antlaşması da
denir.
Lale Devri (1718-1730) :
- Pasarofça Antlaşması sonrası Osmanlı’da başlayan
dönemdir (III. Ahmet dönemindedir).
Osmanlı bu dönemde ilk kez Avrupa’dan geri
kaldığını, Avrupa’nın üstünlüğünü kabul etmiş ve yapılan ıslahatlarda Batı’yı
örnek almıştır.
– Osmanlı’nın Avrupa’daki ilk “geçici” elçiliği Paris’te
açılmıştır. Bu görevi önce Yirmisekiz Mehmet Çelebi,
sonra da oğlu Sait Efendi yürütmüştür. Sait Efendi İstanbul’da
ufak çaplı bir Fransız modası başlatmıştır (Ayrıca matbaanın getirilmesinde de
payı vardır).
– İstanbul’da Avrupa’nın barok ve rokoko mimarî
üslubunun etkisiyle bazı eserler inşa edildi.
– Sosyal ve kültürel alandaki
ilk ıslahatlar Lale Devri’nde yapıldı.
– İstanbul’da Tulumbacı Ocağı (itfaiye teşkilatı)
açıldı.
– İlk kez çiçek aşısı uygulanmıştır.
– Yalova’da bir kağıt fabrikası kurulmuştur.
– Avrupa’nın etkisiyle lale çiçeği ve soğanı çok
değer kazanmış ve bu döneme ismini vermiştir.
– Dönemin Sadrazamı: Nevşehirli Damat İbrahim Paşa /
Dönemin ünlü şairi: Nedim
– İlk Türk matbaası İbrahim Müteferrika tarafından
kurulmuştur (1727) . Fakat günah olduğu gerekçesiyle dinî
eserler basılmamıştır. Matbaada basılan ilk eser: Vankulu Lügatı.
– Devlet büyüklerinin lüks yaşamları ve eğlenceye
düşkünlükleri halkta hoşnutsuzluğa sebep oluyordu. İran ile yapılan savaşlarda
peş peşe gelen yenilgi haberleri üzerine Patrona Halil İsyanı
çıktı. III. Ahmet tahttan indirildi, yerine I. Mahmut geçti. Lale Devri sona
erdi (1730).
RUSYA’NIN YAYILMA POLİTİKASI VE OSMANLI’YA
ETKİLERİ
* Çar I. Petro döneminden itibaren gücünü arttırarak
Osmanlı’ya karşı genişleme politikası izleyen Rusya’nın ilk başarısı İstanbul
Antlaşması (1700) idi ama burada elde ettikleri kazanımları Prut Antlaşması
(1711) ile kaybettiler.
18. yy’da Rusya’nın 3 temel amacı/politikası
var:
1-) Sıcak denizlere inmek (Bunun için
önce Karadeniz’e açılan bir kapı olan Kırım’a göz diktiler)
2-) Balkanlarda Osmanlı hakimiyetinde yaşayan Ortodoks
Slavlarla temas kurmak (Sonraki yüzyılda Panslavizm’e dönüşecek bir hedef)
3-) Kafkasya ve Azerbaycan’a doğru genişlemek (Bunun
için İran’daki karışıklıklardan yararlandı)
Osmanlı-Rus/Avusturya Savaşları (1736-1739) :
* Nedeni: Rusya’nın Azak Kalesi’ni işgal etmesi,
Kırım’ın Bahçesaray şehrini yakıp yıkması.
* Bu savaşta Avusturya da Rusya’ya destek verdi.
Osmanlı iki devleti de işgal ettiği yerlerden çıkarmayı başardı.
** Fransa’nın araya girmesiyle Belgrad
Antlaşması (1739) imzalandı.
Belgrad Antlaşmasına göre
a-) Avusturya, Pasarofça Antlaşması ile aldığı Belgrad
şehrini Osmanlı’ya geri verdi.
b-) Azak Kalesi yıkılmak şartıyla Rusya’ya verdi.
c-) Rusya Karadeniz’de savaş veya ticaret gemisi
bulundurmayacaktı.
Belgrad Antlaşması Önemi :
1-) Osmanlı’nın imzaladığı son kazançlı
antlaşmadır (Karadeniz son defa Türk gölü)
2-) Antlaşmada arabulucu olan Fransa’ya verilmiş olan
kapitülasyonlar kalıcı hale getirildi. Fransa ayrıca Osmanlı
sınırları içindeki tüm Katoliklerin koruyucusu sayılacaktı
NOT : Osmanlı 18. yy’da
Avusturya-Rusya ittifakına karşı Fransa, İsveç ve Prusya ile dostluk kurdu.
İsveç ve Prusya’ya da kapitülasyonlar verdi.
Osmanlı-Rus Savaşı (1768-1774) :
Nedeni:
Rusya’nın Lehistan’ı kendisine bağlaması ve kaçan Leh
milliyetçilerini kovalarken Osmanlı topraklarına girmesi.
Gelişimi:
- Ruslar Eflak, Boğdan ve Beserabya’yı işgal etti.
Mora’daki Rumları kışkırtarak büyük bir isyan
çıkarttı.
Çeşme’deki Osmanlı donanmasını yaktılar (Çeşme Vakası)
(Osmanlı’nın donanmasının 2. yakılışı).
Sonucu:
- İki devlet arasında Küçük Kaynarca Antlaşması imzalandı
(1774). Kararları :
1-) Azak Kalesi çevresi Rusya’ya bırakıldı.
2-) Kırım Hanlığı bağımsız oldu (Sadece din işleri konusunda
Osmanlı padişahına bağlı olacaktı)
3-) Rus ticaret gemileri Boğazlar’dan geçebilecekti.
4-) Rusya’ya da kapitülasyonlar verildi.
5-) Osmanlı, Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecekti.
Küçük Kaynarca Antlaşmasının Önemi:
a-) Karadeniz bir Türk gölü olmaktan çıktı (Osmanlı bir
daha bu denize hakim olamadı).
b-) Rusya İstanbul’da elçi bulundurma ve istediği
Osmanlı şehrinde konsolosluk açma hakkını aldı.
c-) Rusya bundan sonra Ortodoksları koruma bahanesiyle
Osmanlı iç işlerine karışmaya başladı.
d-) Osmanlı Devleti, tarihinde ilk kez savaş tazminatı
ödemek zorunda kaldı.
e-) Osmanlı büyük devletlerden biri olma özelliğini
kaybetti.
NOT: Küçük Kaynarca,
Osmanlı’nın o güne kadar imzaladığı şartları en ağır antlaşmadır.
Aynalıkavak Tenkihnamesi (Sözleşmesi) (1779) :
- Ruslar 1777’de Kırım hanlığına Rus yanlısı Şahin
Giray’ı getirdiler. Bunu kabul etmeyen Kırımlılar isyan etti ama Kırım’a giren
Rus ordusu isyanı bastırdı.
– Osmanlı-Rus ilişkileri gerildi, Fransa araya girdi,
Osmanlı ile Rusya arasında Aynalıkavak Sözleşmesi imzalandı. Buna göre Osmanlı
Şahin Giray’ın hanlığını kabul edecek, Ruslar da Kırım’daki kuvvetlerini geri
çekecekti.
Sizin Görüşünüz Bizim İçin Değerli!