1. ÜNİTE: TARİH VE ZAMAN
İnsanlığın Hafızası: Tarih
Bilimlerin genel amacı, insanlığa hizmet etmektir. Bilimler, nitelikleri ve araştırma yöntemleri bakımından ikiye ayrılır: Tabiî Bilimler ve Nazari (Beşeri) Bilimler. Tarih bilimi, beşeri bilimler sınıfında yer alır.
Tarihin Tanımı
Tarih, insan topluluklarının geçmişteki her türlü etkinliklerini neden-sonuç ilişkisi içinde, yer ve zaman göstererek, kaynaklara dayalı, doğru ve objektif bir şekilde inceleyen sosyal bilim dalıdır.
Tarihin Konusu
Tarihin konusu, insan ve insan topluluklarının geçmişte gerçekleştirdiği her türlü dinî, siyasî, ekonomik, sosyal ve kültürel etkinliklerdir. Aynı zamanda insan topluluklarının yaşam tarzları, siyasi örgütlenmeleri ve zaman içindeki gelişimleri de tarihin kapsamına girer.
Olay ve Olgu Nedir?
Tarihte kısa sürede gerçekleşen ve insanlığı etkileyen siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik ve dinî gelişmelere olay denir. Örneğin: I. Dünya Savaşı, Malazgirt Savaşı. Olayların başlangıç ve bitiş süreleri bellidir ve somut bilgiler içerir.
Olayın Özellikleri
Tarihi olaylar tekrarlanamaz ve deney yapılamaz. Somut bilgiler içerir, yer ve zaman bildirir. Olayların başlangıç ve bitiş süreleri bellidir, toplumları etkiler ve neden-sonuç ilişkisi içinde birbirine bağlıdır.
Olgu Nedir?
Tarihi olayların sonuçlarına göre uzun sürede meydana gelen ve toplumları etkileyen gelişmelere olgu denir. Örnek: İstanbul’un fethi olay, İstanbul’un bir Türk şehri olması ise olgudur.
Tarih Biliminin Yöntemi
Tarih, belgelere dayalı olarak tarafsız incelemeler yapar. Kaynak arama, tasnif, tahlil, tenkit ve sentez yöntemleri tarih araştırmalarında sıkça kullanılır.
Tarihe Yardımcı Bilim Dalları
Tarih araştırmalarında yardımcı bilim dalları olan Arkeoloji, Coğrafya, Paleografya, Nümizmatik, Antropoloji, Etnoğrafya, Epigrafi, Filoloji, Kronoloji ve Sosyoloji’den yararlanılır.
Neden Tarih?
Tarih, toplumların hafızasıdır ve milli kimliğin oluşmasında önemli bir rol oynar. Geçmişi bilmek, bireylerin kendi milletine aidiyet duygusuyla bağlanmasını sağlar. Tarih bilinci, bireyin sosyalleşmesine ve tarihsel farkındalık kazanmasına yardımcı olur.
Tarihi Olaylara Bakış Açısı
Tarihi olaylar, yaşandıkları dönemin şartlarına göre değerlendirilmelidir. Uzun zaman önce gerçekleşmiş bir olayı bugünün bakış açısıyla değerlendirmek doğru değildir.
Zamanın Taksimi ve Tarihin Dönemlendirilmesi
İnsanlar, tarihi asır, çağ, devir gibi terimlerle sınıflandırarak anlamaya çalışmışlardır. Yazının keşfi ile tarihi dönemler başlamış, yazı öncesi tarihler "tarih öncesi" olarak adlandırılmıştır.
Takvim Sistemleri
Takvimler, zamanı gün, ay, yıl gibi birimlere bölerek düzenli bir şekilde kullanma ihtiyacından doğmuştur. Güneş yılı takvimi, Ay yılı takvimi gibi sistemler tarih boyunca kullanılmıştır.
Tarihi Bilgilerin Değişebilirliği
Tarih dinamik bir bilim dalıdır ve yeni bulunan kaynaklarla birlikte geçmişteki bilgilere yeni eklemeler veya düzeltmeler yapılabilir. Bu nedenle tarih sürekli olarak kendini yeniler.
Tarihi Olaylar Karşısında Tarihçilerin Sorumlulukları
Tarihçiler, olayları değerlendirirken objektif olmalı, olayın yaşandığı dönemin koşullarını göz önünde bulundurmalıdır. Mevcut belgeleri tarafsız bir şekilde inceleyip geçmişi bugünün değerleriyle yargılamamalıdırlar.
Tarih Yazıcılığı Anlayışları
Tarih yazıcılığı, zamanla değişen anlayışlarla ele alınmıştır. Hikayeci, öğretici ve araştırmacı tarih anlayışları bu kategorilere örnektir.
1. ÜNİTE: TARİH VE ZAMAN
İnsanlığın Hafızası: Tarih
Bilimlerin genel amacı, insanlığa hizmet etmektir. Bilimler, nitelikleri ve araştırma yöntemleri bakımından ikiye ayrılır: Tabiî Bilimler ve Nazari (Beşeri) Bilimler. Tarih bilimi, beşeri bilimler sınıfında yer alır.
Tarihin Tanımı
Tarih, insan topluluklarının geçmişteki her türlü etkinliklerini neden-sonuç ilişkisi içinde, yer ve zaman göstererek, kaynaklara dayalı, doğru ve objektif bir şekilde inceleyen sosyal bilim dalıdır.
Tarihin Konusu
Tarihin konusu, insan ve insan topluluklarının geçmişte gerçekleştirdiği her türlü dinî, siyasî, ekonomik, sosyal ve kültürel etkinliklerdir. Aynı zamanda insan topluluklarının yaşam tarzları, siyasi örgütlenmeleri ve zaman içindeki gelişimleri de tarihin kapsamına girer.
Olay ve Olgu Nedir?
Olay Nedir?
Tarihte kısa sürede gerçekleşen ve insanlığı etkileyen siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik ve dinî gelişmelere olay denir.
Örnek: I. Dünya Savaşı, Malazgirt Savaşı.
Olayın Özellikleri
- Tarihi olaylar tekrarlanamaz ve deney yapılamaz. Bu nedenle pozitif bilimlerden farklıdır.
- Somut bilgiler içerir ve yer, zaman bildirir.
- Olayların başlangıç ve bitiş süreleri bellidir.
- Toplumları etkiler ve neden-sonuç ilişkisi içinde birbirine bağlıdır.
Olgu Nedir?
Tarihi olayların sonuçlarına göre uzun sürede meydana gelen ve toplumları etkileyen gelişmelere olgu denir. Olgular genel, süreklilik gösteren ve soyut yapıya sahiptir.
Örnek: İstanbul’un fethi "olay", İstanbul’un bir Türk şehri olması ise "olgu"dur.
Tarih Biliminin Yöntemi
Yöntem, herhangi bir olayın ortaya çıkarılmasında izlenmesi gereken yol anlamına gelir. Pozitif bilimlerde deney ve gözlem yapılabilirken, tarih biliminde bu yöntemler kullanılamaz. Tarih, belgelere dayalı olarak tarafsız incelemeler yapar.
Tarih Araştırmalarında Kullanılan Yöntemler:
Kaynak Arama (Belge Bulma-Tarama)
- Birinci El Kaynaklar: Olayın yaşandığı döneme ait yazılı (fermanlar, haritalar, kitabeler vb.) ve yazılı olmayan (efsaneler, kılık kıyafet, fosiller vb.) kaynaklardır.
- İkinci El Kaynaklar: Birinci el kaynaklardan yararlanarak hazırlanan belgelerdir (ders kitapları, araştırma kitapları vb.).
Tasnif (Sınıflandırma): Tarih belgeleri zamana, mekâna ve konuya göre sınıflandırılır.
Tahlil (Analiz-Çözümleme): Elde edilen verilerin ana başlıklar halinde incelenmesidir.
Tenkit (Eleştiri): Verilerin güvenilirliğinin, nesnelliğinin ve doğruluğunun araştırılmasıdır.
Sentez (Terkip): Verilerin bir araya getirilip sonuçlandırılması ve tarihi bilgi oluşturma aşamasıdır.
Tarihe Yardımcı Bilim Dalları
- Arkeoloji: Kazı bilimi.
- Coğrafya: Yeryüzü ve toplumlar arasındaki ilişkiyi inceleyen bilim.
- Paleografya: Eski yazıları inceleyen bilim.
- Nümizmatik: Paraları inceleyen bilim.
- Antropoloji: İnsan ırklarını inceleyen bilim.
- Etnoğrafya: Kültürleri inceleyen bilim.
- Epigrafi: Kitabeleri inceleyen bilim.
- Filoloji: Dilleri inceleyen bilim.
- Kronoloji: Zaman ve takvim bilimi.
- Sosyoloji: Toplumları inceleyen bilim.
Neden Tarih?
- Tarih, toplumların hafızasıdır ve milli kimliğin oluşmasında önemli bir rol oynar.
- Geçmişi bilmek, bireylerin kendi milletine aidiyet duygusuyla bağlanmasını sağlar.
- Geçmiş olaylar incelenerek geleceğe yön verilir.
- Tarih, olaylara geniş bir perspektiften bakma becerisi kazandırır.
- Tarih bilinci, bireyin sosyalleşmesine ve tarihsel farkındalık kazanmasına yardımcı olur.
Tarihi Olaylara Bakış Açısı
Tarihi olaylar, yaşandıkları dönemin şartlarına göre değerlendirilmelidir. Uzun zaman önce gerçekleşmiş bir olayı bugünün bakış açısıyla değerlendirmek doğru değildir. Tarihçiler, olayları nesnel bir şekilde inceleyip o dönemin toplumsal ruhunu anlamaya çalışırlar.
Zamanın Taksimi ve Tarihin Dönemlendirilmesi
İnsanlar, tarihi asır, çağ, devir gibi terimlerle sınıflandırarak anlamaya çalışmışlardır. Tarihçiler, olayları daha iyi incelemek için belirli dönemlere ayırmışlardır. Örneğin, yazının keşfi tarihte bir dönüm noktasıdır ve bu nedenle yazıdan önceki zamanlar "tarih öncesi", sonrasındaki zamanlar ise "tarihi dönemler" olarak adlandırılmıştır.
Takvim Sistemleri
Takvimler, zamanı gün, ay, yıl gibi birimlere bölerek düzenli bir şekilde kullanma ihtiyacından doğmuştur. Takvimler iki esasa dayalı olarak hazırlanmıştır:
- Güneş Yılı Takvimi: İlk olarak Mısırlılar tarafından kullanılan bu takvim, dünyanın güneş etrafındaki bir tam dönüşüne göre düzenlenmiştir (365 gün 6 saat).
- Ay Yılı Takvimi: Sümerliler tarafından kullanılan bu takvim, ayın dünya etrafındaki 12 tam dönüşüne göre hazırlanmıştır (354 gün).
Tarihi Çağların Başlangıcı
Tarihi çağlar, yazının icadından sonra başlar. Yazı, MÖ 3200 yılında Sümerler tarafından bulunmuş ve bu tarih, tarihin başlangıcı olarak kabul edilmiştir. Tarihçiler, insanlık tarihini belirli dönemlere ayırarak incelemişlerdir. Bu dönemler:
- İlk Çağ: Yazının icadıyla başlar, Kavimler Göçü'ne kadar devam eder.
- Orta Çağ: Kavimler Göçü'nden İstanbul'un fethine kadar sürer.
- Yeni Çağ: İstanbul'un fethinden Fransız İhtilali'ne kadar devam eder.
- Yakın Çağ: Fransız İhtilali'nden günümüze kadar süren dönemdir.
Tarihte Zaman ve Takvimler (Günlük Hayata Etkisi)
Takvimler yalnızca tarihi dönemlendirmek için değil, aynı zamanda toplumların sosyal, ekonomik ve dini hayatlarını düzenlemelerinde de önemlidir. Örneğin, tarım toplumlarında güneş takvimine göre ekim ve hasat zamanları belirlenirken, dinî toplumlarda ay takvimine göre kutsal günler belirlenmiştir.
- Miladi Takvim: Güneş yılı esasına dayanır. Jül Sezar döneminde geliştirilmiş, daha sonra Papa XIII. Gregorius tarafından 1582'de Gregoryen Takvimi olarak revize edilmiştir. Bugün dünya genelinde yaygın olarak kullanılır.
- Hicri Takvim: Ay yılı esasına dayanan takvimdir. Müslümanların kullandığı bu takvim, Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicretini başlangıç kabul eder.
Tarihi Bilgilerin Değişebilirliği
Tarih, dinamik bir bilim dalıdır ve yeni bulunan kaynaklarla birlikte geçmişteki bilgilere yeni eklemeler veya düzeltmeler yapılabilir. Arkeolojik kazılar, belgelerin yeniden incelenmesi veya başka bilim dallarının sağladığı veriler, tarihteki mevcut bilgilerin değişmesine neden olabilir. Bu nedenle, tarih sürekli olarak kendini yenileyen bir bilimdir.
Tarihi Olaylar Karşısında Tarihçilerin Sorumlulukları
Tarihçiler, olayları değerlendirirken objektif olmalı, olayın yaşandığı dönemin koşullarını göz önünde bulundurmalıdırlar. Bir tarihçinin görevi, mevcut belgeleri tarafsız bir şekilde incelemek, çıkarımda bulunmak ve geçmişi bugünün değerleriyle yargılamadan anlamaya çalışmaktır.
Tarih Yazıcılığı Anlayışları
Tarih yazıcılığı, zamanla değişen anlayışlarla ele alınmıştır. İşte bazı tarih yazıcılığı anlayışları:
Hikayeci Tarih Anlayışı:
- İlk Çağ'da ortaya çıkmıştır.
- Olaylar hikaye biçiminde anlatılmış ve efsanelere yer verilmiştir.
- Neden-sonuç ilişkisi fazla önemsenmemiştir.
- En bilinen temsilcisi Heredot’tur.
Öğretici Tarih Anlayışı:
- Tarihi olaylardan ders çıkarmak ve milli değerleri benimsetmek amacıyla yazılmıştır.
- En önemli temsilcisi Thukydides’tir.
Araştırmacı Tarih Anlayışı:
- Günümüzde kullanılan tarih anlayışıdır.
- Yer, zaman, sebep-sonuç ilişkisi gözetilerek ve kaynaklara dayanarak yazılır.
Sizin Görüşünüz Bizim İçin Değerli!