Beylikten Devlete Osmanlı Medebniyeti / ÖZET (10.Sınıf, 4.Ünite)

 

4. Ünite: Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti

---

Anadolu’nun Kandilleri

Tasavvuf, İslam dinindeki ahlaki esasları hayata geçirmeyi amaçlayan bir yaşam biçimidir. Manevi dünyanın merkeze alındığı bu anlayış, tarih boyunca pek çok önemli mutasavvıfı yetiştirmiştir. Türklere İslamiyet’i tanıtan ve sevdiren önemli mutasavvıflardan bazıları şunlardır:

• Ahmet Yesevi: Kazakistan'da yaşamış ve Yesevi Tarikatı’nı kurmuş olan Ahmet Yesevi, "Divan-ı Hikmet" adlı eserinde İslam inancıyla Türk kültürünü birleştirmiştir. "Hakkı bilmek için önce kendini bilmek" anlayışıyla tanınır.

• Mevlana Celaleddin-i Rumi: 1207'de Afganistan'da doğan ve 1273'te Konya'da ölen Mevlana, iyilik, alçakgönüllülük ve cömertlik gibi özellikleri öğütlemiştir. "Gel, ne olursan ol yine gel" sözüyle evrensel bir çağrı yapmıştır.

• Yunus Emre: Sevgi üzerine kurulu düşünceleriyle tüm insanlığa hitap etmiş ve Anadolu’da etkili olmuştur. Ona göre, ilmin asıl amaçlarından biri insanı olgunlaştırmaktır.

• Hacı Bektaş-ı Veli: "İnsana hizmet en büyük ibadettir" anlayışıyla toplumsal dayanışmayı vurgulamış, akıl ve bilgiyi temel alarak çalışmıştır.

• Hacı Bayram-ı Veli: Osmanlı’nın kuruluş döneminde yaşamış, nefs terbiyesini ve insanın kendini tanımasını vurgulamıştır. Ankara’daki türbesi ile bilinir.

• Ahi Evran: Ahi Teşkilatı’nı kurarak zanaatkârlık ve toplumsal dayanışmayı geliştirmiştir. Sanatın toplumun mutluluğu için gerekliliğine inanıyordu.

---

Osmanlı Devleti’nde Askerî Sınıf

Osmanlı toplumu, yönetenler (askerî sınıf) ve yönetilenler (halk/reaya) olarak ikiye ayrılırdı.

• Yönetenler vergiden muaftır ve adaletin sağlanmasından sorumluydu.

• Yönetilenler üretim yapar ve devlete vergi öderdi.

Yönetenler sınıfı, Seyfiye, Kalemiye ve İlmiye olmak üzere üçe ayrılırdı:

• Seyfiye: Yönetim ve askerlikten sorumluydu.

• Kalemiye: Yazışma, diplomasi ve atama gibi bürokratik işlerle ilgilenirdi.

• İlmiye: Dini ve ilmi faaliyetleri yürütürdü.

İlmiye (Ulema) Sınıfı

İlmiye sınıfı, eğitim-öğretim faaliyetleri, adalet ve idari hizmetlerle ilgilenirdi. Şu görevler bu sınıfa aitti:

• Kadılar: Mahkemelerin başkanıydı ve çok yönlü idari görevler üretirlerdi.

• Müterissler: Medreselerde ders veren öğretim görevlileriydi.

• Müftüler ve Şeyhülislamlar: Şeriatın uygulanmasından ve dini sorunların çözümünden sorumluydu.

---

Medreseler ve Tekkeler

Osmanlı Devleti’nde orta ve yüksek öğretim kurumları olan medreseler, hem dini hem de pozitif bilimleri öğretirdi.

• Medreselerde: Tefsir, hadis, kelam, matematik, astronomi, fizik ve mantık gibi dersler verilirdi.

• Fatih Sultan Mehmet’in yaptırdığı Sahn-ı Seman Medreseleri ve Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’ndeki Süleymaniye Medreseleri çok önemliydi.

Tekke ve Zaviyeler, daha çok halkın din eğitimi ve bireylerin nefs terbiyesine odaklanmıştır.

---

Osmanlı’da Bilim ve Bilginler

Osmanlı’da bilim, hem dini hem de pozitif bilimler alanında geliştirildi. Öne çıkan bazı bilginler:

• Akşemseddin: İstanbul'un fethi sırasında orduya manevi destek vermiştir. Hastalıkların mikrop yoluyla bulaştığını dile getiren ilk bilginlerden biridir.

• Ali Kuşçu: Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı’ya gelerek matematik ve astronomi alanında çalışmıştır.

• Uluğ Bey: Matematik ve astronomide önemli eserler vermiş, Semerkand Medresesi ve Rasathanesi’ni kurmuştur.

---

Halk Kültürü ve Edebiyat

Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi’nde ortaya çıkan sözlü ve yazılı edebiyat ürünleri, Türkiye Selçukluları ve Beylikler döneminin kültür dünyasıyla benzerlik gösterir. Anadolu’da 12. yüzyıldan itibaren farklı sınıf ve seviyeden insanlar; hikâye dinleyerek, kukla ve taklit izleyerek, nükte ve şaka yaparak gülüp eğlenirdi. Türkiye Selçuklu ve Anadolu Beylikleri’nin saraylarında nedim, komik, taklitçi, ozan ve şairler bulunurdu.

Osmanlı Devleti, çeşitli etnik ve dinî kökenden halkların ticari, sosyal, kültürel, dinî ve bilimsel etkinliklerini sürdüdüğü bir devlettir. Bu sebeple Osmanlı Devleti’nde geniş ve zengin bir kültürel birikim oluşmuştur. Farklı kültürlerin katkılarıyla oluşan bu birikim, tarih boyunca yazılı veya sözlü olarak kuşaktan kuşağa aktarılmıştır.

Osmanlı’da Yazılı Kültür ve Kütüphaneler

Osmanlılarda kültürün yazılı olarak aktarılmasında çoğunlukla ferman, berat, ahitname gibi devlet yayınları ile telif veya tercüme kitaplar, risaleler ve minyatür gibi eserler kullanılmıştır.

Not: I. Murad tarafından Bursa’da kurulduğu ifade edilen kütüphane, ilk saray kütüphanesi olarak nitelendirilir.

II. Murad, Türk diline önem veren bir padişahtır. Türkçe eserler yazdırdığı gibi birçok yabancı eserin de Türkçeye tercümesini sağlamıştır. Danişmentli ve Selçuklu devirlerindeki Fars kültürünün etkilerini unutturmak için çalışmıştır.

Önemli Eserler

• Yazıcızade Ali’nin Tevarih-i Al-i Selçuk adlı eseri.

• Molla Arif Ali’nin Danişmendname’si.

• Şeyhi’nin Hüsrev ve Şirin’i.

• Mercimek Ahmet’in Kabusnâme’si.

• Yazıcızade Mehmet Efendi’nin Muhammediyye adlı eseri.

Not: Aşık Paşa’nın yazdığı Garipname, Türkçe yazımı teşvik eden eserlerdendir.

Fetihle Gelen Dönüşüm

İslamiyet öncesinde konar-göçer olan Türkler zamanla yerleşik hayatı benimsemiştir. Yerleşik hayat süren Osmanlılar, İstanbul ve Anadolu’da birçok cami, medrese, mescit, han ve hamam gibi yapılar inşa etmiştir.

Osmanlı Devleti’nin fethettiği şehirlerde Türkler, Bizans mahalleleri dışında kendi mahallelerini kurmuştur. Osmanlı’da mahalle, birbirini tanıyan ve sosyal dayanışma içinde olan kişilerden oluşmuştur. Bu mahalle yapısı sosyal ilişkileri güçlendirmiştir. Filibe, Sofya, Belgrad, Üsküp, Manastır, Köstence ve Rusçuk gibi yerleşimler, zamanla birer büyük şehir hâline gelmiştir.

Osmanlı’da El Sanatları

Osmanlıların büyümesiyle birlikte şehirler mimarisiyle, zanaat, sanat ve kültür faaliyetleriyle birer yaşam merkezi olmuştur. İznik, Bursa, Edirne ve İstanbul, Osmanlı sanat ve mimarisinin beşiği olmuştur.

Osmanlı ahşap ve taş işlemeciliği, dokumacılık, çinicilik ve hat sanatları yeni bir ifade ve anlatım zenginliği kazanmıştır. Nakkaşlar, kuyumcular, kâtipler, ciltçiler, çiniciler, kumaş dokuyucuları gibi sanat ve zanaat grupları, kendi içlerinde birer eğitim kurumu gibi çalışmıştır.

Bu meslek gruplarının ustaları, Ahilik teşkilatına bağlı olarak loncalar oluşturmuş ve “esnaf şeyhleri” tarafından yönetilmiştir.

Ahşap ve Taş Sanatları

• Ahşap işlemeciliği: Osmanlılar devrinde daha çok geometrik yıldız motifleri ile fildışı ve sedef kaplamalarla yapılmıştır.

• Taş süsleme sanatı: XV. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde hızla gelişmiştir. Bursa Yeşil Camii ve Edirne Eski Camii gibi eserlerde bu sanatın örnekleri görülmektedir.

Bu eserler ve sanat dalları, Osmanlı'nın sadece siyasi bir güç olmadığını, aynı zamanda sanat ve kültür üzerine derin bir miras bıraktığını da gösterir.

SORU - CEVAP

1. Timur Devleti'nden Osmanlı Devleti'ne sığınan matematik ve astronomi bilim insanı kimdir?

ALİ KUŞÇU

2. İlk Osmanlı medresesi hangi padişah zamanında İznik'te kurulmuştur?

ORHAN BEY

3. İlk Osmanlı medresesi Orhan Bey zamanında nerede kurulmuştur?

İZNİK

4. Osmanlı Devleti'nde Kazasker, Şeyhülislam, Kadı ve Müderrislerin oluşturduğu sınıfa ne isim verilmiştir?

ULEMA

5. Timur Devleti hükümdarlarından Uluğ Bey tarafından 15 yüzyılda nerede bir Rasathane açmıştır?

SEMERKANT

6. Osmanlı Devleti'nde dini kitaplarda yazılan hat sanatına ne isim verilmiştir?

NESİH

7. Fatih Sultan Mehmet hangi mahlasla (takma ad) şiirler yazmıştır?

AVNİ

8. "Avni" mahlası ile şiirler yazan Osmanlı padişahı kimdir?

FATİH SULTAN MEHMET

9. Tarikat üyelerinin barındıkları ve ibadet ettikleri yerlere ne isim verilmiştir?

TEKKE

10. Amasyalı Şeyh Hamdullah ve Hafız Osman hangi sanat dalının önemli temsilcileri arasında gösterilir?

HAT SANATI

11. Osmanlı Devleti'nde Şerri Mahkemelere başkanlık eden devlet görevlisi kimdir?

KADI

12. Osmanlı Devleti'nde levhalara yazılan hat sanatına ne isim verilmiştir?

SÜLÜS

13. Osmanlı Devleti'nde yüksek dereceli medrese öğrencilerine ne isim verilmiştir?

DANİŞMENT

14. Osmanlı Devleti zamanında yazılan "Risaletü'n Nushiye" isimli eser kime aittir?

YUNUS EMRE

15. Osmanlı Devleti'nde görev alan yönetici ve askeri sınıfa ne isim verilmiştir?

SEYFİYE

16. Osmanlı Devleti'nde Orhan Bey Döneminden itibaren dokumacılığın merkezi olan şehir hangisidir? BURSA

17. Kanuni Sultan Süleyman'ın şiir yazarken kullandığı mahlas (takma ad) hangisidir?

MUHİBBİ

18. Osmanlı Devleti'nde Muhibbi mahlası ile şiirler yazan padişah kimdir?

KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN

19. Osmanlı Devleti zamanında hastalıkların bulaşmasında mikropların etkili olduğunu  ve bulaşıcı hastalıklarda karantina uygulanması gerekli olduğunu öne süren Müslüman bilim insanı kimdir?

AKŞEMSETTİN

20. Osmanlı Devleti'nde her alandaki konuların görüşülüp karara bağlandığı yere ne isim verilmiştir?

DİVAN-I HÜMAYUN

21. İtalyan ressam Bellini'yi İstanbul'a getirterek kendi portresini çizdiren Osmanlı padişahı kimdir?

FATİH SULTAN MEHMET

22. Matematik ve astronomi bilim insanı Ali Kuşçu hangi padişah zamanında Osmanlı Devleti'nin himayesi altına girmiştir?

FATİH SULTAN MEHMET

23. Osmanlı Devleti'nde eğitim ve hukuk işlerine bakan sınıfa ne isim verilmiştir?

ULEMA

24. Osmanlı Devleti'nde Nişancı, Reisülküttap ve Defterdarın mensup olduğu sınıfa ne isim verilmiştir?

KALEMİYE

25. Genel anlamda insanın kalbi kötülüklerden arındırarak dünyalık menfaatlerden ve nefisten uzaklaşması ve Allah'ın varlığı ile yetinmesine ne isim verilmiştir?

TASAVVUF

26. Hece vezni ile yazdığı şiir türündeki öğütlerini Divan-ı Hikmet adlı kitabında toplayan ünlü mutasavvıf kimdir?

AHMET YESEVİ

27. "Hamdım, piştim, yandım" sözleri ile kendisini özetleyen mutasavvıf kimdir?

MEVLANA

28. "Biz Pergel gibiyiz. Bir ayağımız din üzerinde sağlamca durur öteki ayağımız yetmiş iki milleti dolaşır." sözü hangi mutasavvıfa aittir?

MEVLANA

29. Farsça beyitlerden oluşan ünlü Eser Mesnevi kime aittir?

MEVLANA

30. "Şeb-i Arus" törenleri hangi mutasavıfın ölüm yıldönümü için yapılır?

MEVLANA

31. "Bir olalım, iri olalım, diri olalım." sözüyle toplumsal dayanışma ve yardımlaşmanın önemine vurgu yapan ünlü mutasavvıf kimdir?

HACI BEKTAŞ VELİ

32. Hangi padişahın emriyle Hacı Bayramı Veli'nin talebeleri ilim ile meşgul olmaları sebebiyle vergi ve askerlikten muaf tutulmuşlardır?

II. MURAT

33. İlmiye sınıfına mensup olup gerektiğinde fetva veren görevli kimdir?

ŞEYHÜLİSLAM

34. Osmanlı Devleti'nde Tarım, Hayvancılık, Ticaretle uğraşan ve devlete vergi veren kesime ne isim verilir?

REAYA

35. Osmanlı Devleti'nde idari ve mali işlerden sorumlu olan sınıfa ne isim verilir?

KALEMİYE

36. Osmanlı Devleti'nde eğitim-öğretim işleri ile yargı görevini yerine getiren sınıfa ne isim verilir?

İLMİYE

37. Osmanlı Devleti'ndeki Sahnı Seman Medreseleri hangi şehirde kurulmuşlardır?

İSTANBUL

38. Osmanlı Devleti'ndeki Sahnı Seman Medreseleri hangi padişah zamanında kurulmuştur?

FATİH SULTAN MEHMET

39. Osmanlı Devleti'nde medres hocalarına ne isim verilmiştir?

MÜDERRİS

40. Osmanlı Devleti'nde medrese hocalarının yardımcılarına ne isim verilmiştir?

MUİD

41. Osmanlı Devleti'nde ortaöğretim düzeyindeki medrese öğrencilerine ne isim verilmiştir?

SOFTA

42. Osmanlı Devleti'nde Yükseköğretim düzeyindeki medrese öğrencilerine ne isim verilmiştir?

DANİŞMENT

43. İstanbul'un fethinden sonra Ayasofya'da ilk cuma hutbesini veren dönemin ünlü halini kimdir?

AKŞEMSEDDİN

44. Akkoyunluların elçisi olarak İstanbul'a gelen ve Fatih'in isteği üzerine Osmanlıların hizmetine giren ve Ayasofya medresesinde müderrislik yapan dönemin ünlü bilgini kimdir?

ALİ KUŞÇU

45. Timur'un torunu olan ve Semerkant'ta bir Rasathane kuran dönemin önemli hükümdarı kimdir?

ULUĞ BEY

46. Tarikat mensuplarının barınma ve ibadet etme yeri olarak kullandıkları yapıya ne ad verilir?

TEKKE

47. Osmanlı Devleti'nde yaşayan ve cizye vergisi ödeyen gayrimüslim halka ne isim verilmiştir?

ZIMMİ

48. Osmanlı Devleti'ndeki kadılar hangi görevli tarafından tayin edilir veya görevden alınırdı?

KAZASKER

49. Osmanlı Devleti'nde kazaların yönetim işlerinden sorumlu olan görevli kimdir?

KADI

50. Hangi padişah zamanında Osmanlı Devleti'ndeki kanunlar ilk kez yazılı hale getirilmiştir?

FATİH SULTAN MEHMET

51. Osmanlı Devleti'nin ilk Kadısı kimdir?

DURSUN FAKİH

52. Osmanlı Devleti'nde mahkemelerde görülen davaların kaydedildiği defterlere ne isim verilirdi?

ŞERİYE SİCİLLERİ

53. Osmanlı Devleti'nde miras, ticaret, nikah gibi davalara bakan görevli kimdir?

KADI

54. Hangi padişah zamanında Bursa'da kurulan kütüphane ilk Saray Kütüphanesi olarak kabul edilmektedir?

I. MURAT

55. Osmanlı Devlwtinde göreve getirilen ve aylık bağlanan kimseler için çıkarılan padişah buyruğuna ne isim verilir?

BERAT

56. Osmanlı Devletinde padişahlar tarafından yabancı devlet hükümdarlarına hitaben yazılan resmi belgelere ne isim verilir?

AHİDNAME

57. Osmanlı Devletinde padişahın yazılı buyruğuna ne isim verilir?

FERMAN

58. Osmanlı Devleti'nde İslam kurallarına uygun bilgilerin okutulduğu orta ve yüksek öğretim kurumuna ne isim verilir?

MEDRESE

59. Osmanlı Devleti'nde yoksullar için yemek yapılan ve dağıtılan hayır kurumuna ne isim verilir?

İMARETHANE

60. Osmanlı Devleti'nde levhalara yazılan hat sanatına ne isim verilir?

SÜLÜS

61. Osmanlı Devleti'nde dini kitaplara yazılan hat sanatına ne isim verilmiştir?

NESİH

62. Amasyalı Şeyh Hamdullah hangi sanat dalında yaptığı çalışmalarla adından söz ettirmiştir?

HAT SANATI

63. Afyonkarahisarlı Ahmet hangi sanat dalında yaptığı çalışmalarla adından söz ettirmiştir?

HAT SANATI

64. Hafız Osman hangi sanat dalında yaptığı çalışmalarla adından söz ettirmiştir?

HAT SANATI

65. Özel karışımlı suyun içine boya serpiştirilmesi ile yapılan kağıt süsleme sanatına ne isim verilmiştir?

EBRU SANATI

66. Osmanlı Devleti zamanında İznik ve Kütahya şehirlerinde hangi sanat dalında daha çok gelişme görülmüştür?

ÇİNİCİLİK

67. Osmanlı Devleti'nde ahşap, taş ve metal üzerine belli desenlerin oyma yöntemi ile işlendiği sanata ne isim verilmiştir?

KAKMACILIK

68. Osmanlı Devleti'nde el yazması kitapları süsleme sanatına ne isim verilmiştir?

TEZHİP

69. Osmanlı Devleti'nde askeri mimarinin güzel örneklerinden biri olan "Rumeli Hisarı" hangi padişah zamanında inşa edilmiştir?

FATİH SULTAN MEHMET

70. Klasik döneme damgasını vuran Mimar Sinan hangi padişah zamanında başmimarlık görevine getirilmiştir?

KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN

 

KAYNAK: muallimitarih.blogspot.com