İKİ KÜRESEL SAVAŞ ARASINDA DÜNYA: YENİ DÜZENİN DOĞUŞU

20. yüzyılın başları, dünya tarihinde iki büyük savaşa tanıklık eden ve dünya düzenini kökten değiştiren bir dönemdir. I. Dünya Savaşı (1914-1918), Avrupa'nın siyasi dengelerini bozmuş, imparatorlukları yıkmış ve modern ulus-devletlerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Savaşın nedenleri arasında sanayi devrimi sonrası sömürgecilik yarışı, milliyetçilik akımı ve büyük devletlerin bloklaşması yer alır. Özellikle Almanya ve Fransa arasındaki Alsace-Lorraine sorunu ve Rusya'nın Panslavizm politikası, bu büyük savaşı tetikleyen unsurlar arasında sayılabilir.

  

Savaşın tarafları İtilaf ve İttifak Devletleri olarak ikiye ayrılmıştı. İtilaf Devletleri arasında İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya ve ABD öne çıkarken; Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Osmanlı Devleti ve Bulgaristan İttifak Devletleri arasında yer alıyordu. Savaşın sonucunda İtilaf Devletleri zafer elde etti. Bu zafer, Avrupa'nın siyasi haritasını yeniden şekillendirdi. Almanya, Versay Antlaşması ile ağır şartlara mahkum edildi, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu parçalandı, ve Osmanlı Devleti’nin sonu geldi.

  

Paris Barış Konferansı (1919), savaş sonrası barış düzenini oluşturmak amacıyla toplandı. Ancak bu konferansta alınan kararlar, adil bir barış ortamı sağlamaktan uzak kaldı. İtilaf Devletleri, Osmanlı topraklarını paylaşma konusunda anlaşamayarak Sevr Antlaşması’nı sonraya bıraktı. Aynı zamanda, Milletler Cemiyeti’nin kurulması kararlaştırıldı, ancak bu örgüt, dünya barışını sağlamada yetersiz kaldı.

  

Savaşın bitimiyle birlikte, dünya büyük bir ekonomik kriz ve sosyal değişimlerle karşı karşıya kaldı. 1929 Dünya Ekonomik Krizi, özellikle sanayileşmiş ülkeleri derinden etkiledi ve dünya genelinde işsizliği artırarak toplumsal huzursuzluklara neden oldu. Bu kriz, özellikle Almanya ve İtalya gibi ülkelerde totaliter rejimlerin yükselmesine zemin hazırladı. Almanya'da Adolf Hitler’in Nazi rejimi, İtalya’da Benito Mussolini’nin faşist yönetimi bu dönemin en dikkat çekici siyasi gelişmelerinden biridir.

  

İki savaş arasında dünya, yalnızca siyasi ve ekonomik değişikliklerle değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel alanlarda da büyük bir dönüşüm yaşadı. Sanayi devrimi ile birlikte hızla gelişen teknoloji, ulaştırma ve iletişim sistemleri, modernleşmenin hız kazanmasına neden oldu. Meiji Restorasyonu ile Japonya, kısa sürede bir dünya gücü haline gelirken, Batı Avrupa'da art deco mimarisi ve modern sanat akımları yükseldi.

  

Sonuç olarak, iki küresel savaş arasındaki dönem, dünyayı hem siyasi hem de sosyal olarak derinden etkileyen büyük değişimlerin yaşandığı bir süreçtir. Bu dönemde ortaya çıkan ideolojiler, II. Dünya Savaşı’nın temel nedenleri arasında yer almış, dünya siyasi haritasını ve uluslararası ilişkileri yeniden şekillendirmiştir.

---

12.SINIF ÇTDT, 1. ÜNİTE: İKİ KÜRESEL SAVAŞ ARASINDA DÜNYA

DERS NOTU ÖZETİ

1.1. I. Dünya Savaşı (1914-1918)

I. Dünya Savaşı (1914-1918)

I. Dünya Savaşı, Avrupa'da büyük devletler arasında süregelen sömürgecilik, milliyetçilik ve silahlanma yarışı sonucu patlak vermiştir. Almanya ile Fransa arasındaki Alsace-Lorraine sorunu ve Rusya'nın Panslavizm politikası gibi çeşitli nedenler, savaşın fitilini ateşlemiştir. Sırp milliyetçisinin Avusturya-Macaristan veliahtı Franz Ferdinand’ı öldürmesiyle savaş başlamıştır. Dört yıl süren savaş milyonlarca insanın ölümüne ve imparatorlukların yıkılmasına neden oldu. Sonunda, dünya haritası yeniden şekillendi ve modern ulus-devletlerin temelleri atıldı.

1.2. Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919)

Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919)

Paris Barış Konferansı, I. Dünya Savaşı'nı sona erdiren barış antlaşmalarının şartlarını belirlemek amacıyla toplandı. Konferansta, İtilaf Devletleri zaferin kazananları olarak kararları kendi çıkarlarına göre şekillendirdiler. ABD'nin önerisiyle Milletler Cemiyeti kurulmuş olsa da, bu kuruluş barışın kalıcı olmasını sağlayamadı. Osmanlı topraklarının paylaşımı konusunda anlaşmazlık çıkması Sevr Antlaşması'nın ertelenmesine neden oldu. Konferans, yeni bir dünya düzeni kurmayı amaçladı, ancak alınan kararlar birçok sorunun kaynağı oldu.

1.3. I. Dünya Savaşı Sonrası İmzalanan Antlaşmalar

I. Dünya Savaşı Sonrası İmzalanan Antlaşmalar

I. Dünya Savaşı sonrası yenilen devletlerle ağır koşullar içeren antlaşmalar imzalanmıştır. Almanya, Versay Antlaşması ile askeri ve ekonomik olarak çökertildi. Avusturya Saint-Germain, Macaristan Trianon, Bulgaristan Nöyyi Antlaşmaları ile toprak kaybetti. Osmanlı Devleti ise Sevr Antlaşması ile parçalanma sürecine girdi. Bu antlaşmaların sert koşulları, II. Dünya Savaşı’nın çıkmasında büyük rol oynamıştır. Özellikle Almanya'ya uygulanan ekonomik ve askeri sınırlamalar, yeni bir savaşın habercisi olmuştur.

1.4. Monroe Doktrini (1823) – Yalnızlık Politikası

Monroe Doktrini (1823) – Yalnızlık Politikası

Monroe Doktrini, ABD'nin dış ilişkilerde tarafsız kalacağını ve Avrupa'nın işlerine karışmayacağını ilan eden bir politika belgesidir. 1823'te ilan edilen bu doktrin, ABD’nin kendi sınırları içinde güvenliği ön planda tutacağını ifade ediyordu. I. Dünya Savaşı sırasında bu politika terk edilse de, savaşın ardından ABD yeniden izolasyonist politikasına geri döndü. Ancak II. Dünya Savaşı sonrası bu politikadan vazgeçildi ve ABD dünya siyasetinde aktif rol oynamaya başladı. Bu değişim, ABD’nin küresel bir süper güç haline gelmesine neden oldu.

1.5. I. Dünya Savaşı’nın Sonuçları

I. Dünya Savaşı’nın Sonuçları

I. Dünya Savaşı, dünya tarihinin en yıkıcı olaylarından biri olarak büyük imparatorlukların çöküşüne yol açtı. Savaş sonrasında Osmanlı, Rus, Alman ve Avusturya-Macaristan İmparatorlukları yıkıldı. Yeni kurulan devletler, eski imparatorlukların yerini aldı ve etnik sınırlar dikkate alınmadığı için azınlık sorunları ortaya çıktı. Milletler Cemiyeti, dünya barışını korumak amacıyla kuruldu, ancak savaşın yarattığı tahribatı ve gerilimleri çözmekte başarısız kaldı. Milliyetçilik ve yeni totaliter rejimler (Faşizm, Nazizm, Komünizm) bu dönemde güç kazandı.

1.6. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)

Rusya’da 1917 yılında gerçekleşen Bolşevik Devrimi, Çarlık rejiminin yıkılması ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) kurulmasıyla sonuçlandı. Vladimir Lenin önderliğindeki Bolşevikler, işçi ve köylülerin desteğini alarak iktidarı ele geçirdi. Lenin’in ölümünden sonra Stalin, yönetimi devralarak SSCB’yi sosyalist bir sanayi devleti haline getirdi. Kolektifleştirme politikası ve Beş Yıllık Planlar, SSCB’nin ekonomik ve askeri gücünü artırdı. Bu süreç, Sovyetler Birliği'nin dünya siyasetinde güçlü bir aktör olarak sahneye çıkmasına zemin hazırladı.

1.7. Ortadoğu’da Manda Yönetimlerinin Kurulması

Ortadoğu’da Manda Yönetimlerinin Kurulması

I. Dünya Savaşı sonrası Osmanlı Devleti'nin Ortadoğu'daki toprakları, İtilaf Devletleri arasında paylaşıldı. İngiltere ve Fransa, bu toprakları manda yönetimleri altında kontrol etmeye başladı. Suriye ve Lübnan Fransa’nın kontrolüne girerken, Irak, Filistin ve Ürdün İngiltere’nin manda yönetimi altına alındı. Ortadoğu’daki bu manda sistemleri, bölgenin gelecekteki sınırlarını ve devlet yapılarını belirleyen temel etkenlerden biri oldu. Bu düzenleme, bölgede bağımsızlık hareketlerine ve uzun süreli çatışmalara zemin hazırladı.

1.8. Uzak Doğu’da Yeni Bir Güç: Japonya

Uzak Doğu’da Yeni Bir Güç: Japonya

19. yüzyılın sonlarına doğru Japonya, Batı dünyasının etkisiyle hızla modernleşme sürecine girdi. 1868 yılında İmparator Meiji tarafından başlatılan Meiji Restorasyonu ile Japonya, Batı tarzı yönetim, sanayi ve askeri reformlar gerçekleştirdi. Bu reformlar sayesinde Japonya, kısa sürede güçlü bir Asya imparatorluğu haline geldi. Emperyalist politikalar izleyerek 1894’te Çin’i, 1904’te Rusya’yı mağlup etti ve bölgedeki nüfuzunu pekiştirdi. Japonya, bu süreçte Uzak Doğu’nun en önemli askeri ve ekonomik gücü haline geldi.

1.9. 1929 Dünya Ekonomik Krizi

1929 Dünya Ekonomik Krizi

1929 yılında ABD'de başlayan ve tüm dünyayı etkileyen ekonomik kriz, modern ekonominin en büyük buhranlarından biri olarak tarihe geçti. Borsa çöküşüyle başlayan bu kriz, dünya genelinde milyonlarca insanın işsiz kalmasına ve üretim hacminin ciddi şekilde azalmasına yol açtı. Sanayileşmiş ülkelerde ticarette korumacı politikalar izlenmeye başlandı ve devletler ekonomiye müdahale etti. Krizin etkisiyle birçok ülkede savaş yanlısı hükümetler güç kazandı ve bu durum II. Dünya Savaşı’nın çıkmasına zemin hazırladı. Kriz, ekonomik sistemlerde köklü değişikliklerin yapılmasına neden oldu.

1.10. Totaliter Rejimlerin Kuruluşu

Totaliter Rejimlerin Kuruluşu

I. Dünya Savaşı sonrası yaşanan ekonomik ve sosyal kaos, Avrupa’da totaliter rejimlerin yükselişine neden oldu. Almanya'da Adolf Hitler’in Nazi Partisi, 1933’te iktidarı ele geçirerek faşist bir yönetim kurdu. İtalya'da Benito Mussolini’nin Faşist Partisi, 1922’de yönetimi devralarak baskıcı bir rejim oluşturdu. İspanya'da ise General Franco, iç savaşın ardından milliyetçi bir yönetim kurarak 1939’dan itibaren ülkeyi totaliter bir rejimle yönetti. Bu rejimler, totaliter baskıcı yönetimlerin dünya siyasetinde etkin olduğu bir dönemi başlattı.

1.11. Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası

Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası

Atatürk dönemi Türk dış politikası, barış ve güvenlik ilkelerine dayanarak şekillendi. Lozan Antlaşması sonrası Türkiye, tam bağımsız bir devlet olarak uluslararası alanda kendine sağlam bir yer edinmeye çalıştı. Balkan Antantı ve Sadabat Paktı gibi bölgesel iş birlikleriyle Türkiye, hem doğu hem de batı sınır ...

**1. ÜNİTE: İKİ KÜRESEL SAVAŞ ARASINDA DÜNYA**

### I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)

#### I. Dünya Savaşı'nın Nedenleri:

- Sanayi Devrimi sonrası Avrupalı devletler arasında yaşanan sömürgecilik yarışı.

- Milliyetçilik akımının etkisiyle ortaya çıkan isyanlar, devletleri karşı karşıya getirdi.

- Devletler arasındaki bloklaşma ve silahlanma yarışı.

- Almanya ile Fransa arasında yaşanan Alsace-Lorraine sorunu.

- Rusya'nın Balkanlarda izlediği Panslavizm politikasının Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nu rahatsız etmesi.

- Rusya'nın sıcak denizlere inme arzusu.

- İtalya'nın Akdeniz'e hakim olma isteği.

**Not:** Avusturya-Macaristan veliahtı Franz Ferdinand, Bosna-Hersek gezisi sırasında bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülünce 28 Haziran 1914'te I. Dünya Savaşı başlamıştır.

#### I. Dünya Savaşı'ndaki Taraflar:

##### İtilaf Devletleri:

- **İngiltere:** Savaştan en güçlü devlet olarak çıktı.

- **Fransa:** Ortadoğu’yu İngiltere ile paylaştı, savaşın kazananlarından.

- **Rusya:** Bolşevik Devrimi ile savaştan çekildi.

- **İtalya:** Savaş sırasında İttifak Bloğundan ayrılıp İtilaf Devletlerine geçti.

- **ABD:** Almanlar tarafından Amerikan ticaret gemilerinin batırılmasıyla savaşa dahil oldu.

- **Yunanistan, Romanya, Sırbistan, Portekiz:** İtilaf Devletleri'nin diğer üyeleridir.

##### İttifak Devletleri:

- **Almanya:** Versay Antlaşması ile askeri ve ekonomik olarak çökertildi.

- **Avusturya-Macaristan İmparatorluğu:** Dağıldı, topraklarında yeni devletler kuruldu.

- **Osmanlı Devleti:** İttihat ve Terakki yönetimiyle Almanya'nın yanında savaşa girdi.

- **Bulgaristan:** Çanakkale Savaşlarından sonra İttifak Devletleri’ne katıldı.

**Not:** Savaş, İtilaf Devletleri'nin zaferiyle sonuçlandı ve birçok devleti etkilediği için bir "dünya savaşı" olarak adlandırıldı.

---

### PARIS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919)

Dünya Savaşı'ndan sonra barış şartlarını belirlemek amacıyla toplanan Paris Barış Konferansı, İtilaf Devletleri ile İttifak Devletleri arasındaki barış antlaşmalarını şekillendirdi. ABD'nin önerisiyle Milletler Cemiyeti'nin kurulmasına karar verildi, ancak Osmanlı topraklarının paylaşımı ertelendi.

---

### I. Dünya Savaşı Sonrası İmzalanan Antlaşmalar:

- **Almanya ile Versay Antlaşması (Versailles).**

- **Avusturya ile Saint-Germain Antlaşması.**

- **Macaristan ile Trianon Antlaşması.**

- **Bulgaristan ile Nöyyi Antlaşması (Neuilly).**

- **Osmanlı Devleti ile Sevr Antlaşması.**

---

### MONROE DOKTRİNİ (1823) – Yalnızlık Politikası

Amerika Birleşik Devletleri'nin tarafsız bir politika izleyerek Avrupa'nın iç işlerine karışmama kararıdır. I. Dünya Savaşı'ndan sonra bu doktrine geri dönülmüştür, ancak II. Dünya Savaşı'ndan sonra kalıcı olarak terk edilmiştir.

---

### I. Dünya Savaşı’nın Sonuçları:

- **Rusya, Osmanlı, Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorlukları** yıkıldı ve yeni devletler kuruldu.

- Dünya barışını sağlamak amacıyla **Milletler Cemiyeti** kuruldu.

- **Manda ve himaye sistemi** adı altında sömürgecilik devam etti.

- Totaliter rejimler (Faşizm, Nazizm, Komünizm) ortaya çıktı.

- Yaklaşık **10 milyon insan** hayatını kaybetti.

---

### SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB)

1917'deki Bolşevik Devrimi ile Rusya'da Çarlık rejimi yıkıldı ve **Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği** (SSCB) kuruldu. 1923'te resmileşen SSCB'nin lideri Lenin'in ölümünden sonra Stalin iktidarı ele geçirdi. Stalin'in uyguladığı **kolektifleştirme** ve **Beş Yıllık Kalkınma Planları** ile Sovyetler, büyük bir sanayi gücü haline geldi.

---

### ORTADOĞU’DA MANDA YÖNETİMLERİ

Osmanlı topraklarının İngiltere ve Fransa arasında paylaşılmasıyla manda yönetimleri kuruldu. **Suriye** ve **Lübnan** Fransa’ya; **Irak, Filistin** ve **Ürdün** İngiltere’ye verildi. Bu yönetimlerin ardından 1948’de **İsrail Devleti** kuruldu.

---

### UZAK DOĞU’DA YENİ BİR GÜÇ: JAPONYA

**Meiji Restorasyonu** (1868) ile Japonya hızla modernleşerek Uzak Doğu'nun en güçlü ülkesi haline geldi. Japonya, yayılmacı bir politika izleyerek 1904'te Rusya'yı mağlup etti ve **Sahalin Adası** ile **Kore’yi** ele geçirdi.

---

### 1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ

**1929 Dünya Ekonomik Buhranı**, Amerika’da başlayan ve tüm dünyaya yayılan ekonomik bir krizdir. Binlerce banka ve fabrika battı, işsizlik dünya genelinde 50 milyona ulaştı. Krizin etkisiyle birçok ülkede savaş yanlısı hükümetler iş başına geldi.

---

### TOTALİTER REJİMLERİN KURULUŞU

- **Almanya’da Nazizm:** Adolf Hitler'in yönetiminde Nazi Partisi, 1933’te Almanya’da iktidara geldi.

- **İtalya’da Faşizm:** Benito Mussolini liderliğinde Faşist Parti, 1922’de İtalya’da yönetimi ele geçirdi.

- **İspanya’da Milliyetçilik:** General Franco’nun önderliğinde İspanya İç Savaşı sonrası milliyetçi yönetim kuruldu.

---

### ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI

Türkiye, Lozan Antlaşması ile tam bağımsız bir devlet olarak ortaya çıktı. Dış politikada **“Yurtta barış, dünyada barış”** ilkesi benimsenmiştir. 

- **Balkan Antantı (1934):** Balkan ülkeleriyle Türkiye'nin sınırlarını korumak amacıyla imzalanmıştır.

- **Montrö Boğazlar Sözleşmesi (1936):** Türkiye, Boğazlar üzerindeki kontrolü yeniden sağlamıştır.

- **Sadabat Paktı (1937):** Doğu sınırlarının güvenliği için Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında imzalanmıştır.

- **Hatay’ın Anavatana Katılması (1939):** Hatay, Türkiye’ye katılmıştır.