İlk Türk Devletleri Kültür ve Medeniyeti

İslamiyet Öncesi Türk Devletleri Kültür ve Medeniyeti

1) Devlet Yönetimi

İslamiyet öncesi Türk devletleri, boyların bir araya gelmesiyle oluşmaktaydı. Bu devletlere "İl" ya da "El" adı verilirdi.

Hükümdarlar; Kağan, Han, Hakan, İdikut, İlteber, Şanyü gibi unvanlar kullanırlardı. Göçebe yaşamda hükümdar, Otağ adı verilen büyük çadırlarda yaşarken, yerleşik hayata geçtiklerinde ise saraylarda oturmaya başlamışlardır.

Hükümdarlık yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılır ve bu kutsal yetkiye Kut adı verilirdi. Egemenlik hakkı hükümdar ve ailesine aitti. Hükümdarın mutlaka önceki hükümdarların erkek soyundan gelmesi gerekiyordu.

Bu veraset anlayışı, erkek akrabalar arasında sürekli taht kavgalarına neden olmuş ve devletlerin ömürlerini kısaltmıştır.

Hükümdarlar, Töre adı verilen yazısız hukuk kurallarına uyarak ülkeyi yönetmek zorundaydı. Hükümdarın töreye aykırı kararları sorgulanabilirdi. Ayrıca, hükümdarlar adaleti sağlamak, milletin huzurunu korumak ve güvenliği temin etmekle yükümlüydü.

İkili Yönetim Sistemi uygulanmaktaydı. Devletin kutsal sayılan doğu kısmını Kağan, batı kısmını ise ona bağlı olan Yabgu yönetirdi. Yabgu içişlerinde serbest ancak dışişlerinde Kağan’a bağlıydı.

Devlet yönetiminde Kurultay, en yüksek karar alma organıydı. Kurultayda vezirler, boy beyleri ve hatta Hatun (hükümdarın eşi) yer alırdı. Bu, kadınların yönetimde önemli bir yere sahip olduğunu gösterir.

2) Ordu

Türk ordusu, devletin bağımsızlığını ve gücünü simgeleyen en önemli unsurdu. Sürekli tehditler nedeniyle ordunun teşkilatlanmasına büyük önem verilmiştir.

Mete Han, ilk kez onlu sistem adı verilen bir askeri teşkilatı oluşturmuştur. Bu sistemde ordu, on kişilik gruplardan başlayarak daha büyük birimlere ayrılmıştır. En küçük birime onbaşı komuta ederdi.

Kullanılan başlıca silahlar şunlardı:

• Ok, yay
• Mızrak, kılıç
• Kalkan

Türkler, savaşlarda Turan Taktiği (Kurt Kapanı) gibi stratejiler kullanarak birçok zafer kazanmıştır.

3) Toplum Yapısı ve Ekonomi

Türk toplumu, bağımsızlıklarına düşkün ve boylar halinde yaşayan bir yapıya sahipti. Toplum şu birimlerden oluşuyordu:

• Oguş: Aile
• Urug: Soy ya da sülale
• Bod: Boy
• Budun: Boylar birliği

Toplumda sınıfsal ayrım yoktu. Bunun en önemli nedeni, göçebe yaşam tarzı ve toprakların ortak mülkiyet anlayışıydı.

Ekonomik Faaliyetler:

• Hayvancılık: Ekonominin temelini oluştururdu.
• Avcılık, balıkçılık, toplayıcılık
• Ticaret ve İpek Yolu üzerindeki mücadele

4) Din ve İnanç

Türkler, çok tanrılı bir inanç sistemine sahipti. Ancak zamanla farklı tek tanrılı dinleri de benimsemişlerdir.

Başlıca Dinler:

• Gök Tanrı: Türklerin en yaygın dini. Ahiret inancı vardı.
• Şamanizm: Ruhlarla iletişim kuran liderler olan şaman öncülüğünde yapılan dini törenlerle bilinir.
• Maniheizm: Uygurlar tarafından benimsenmiştir. Ancak savaşmayı yasakladığı için Türklere uygun olmamıştır.
• Budizm: Uygurlar arasında yayılmıştır.
• Hristiyanlık: Avrupa’daki Türk toplulukları tarafından benimsenmiştir.
• Musevilik: Hazarlar tarafından kabul edilmiştir.

5) Hukuk, Yazı ve Edebiyat

Türkler, Töre adı verilen yazısız hukuk kurallarına uyarak yönetilmişlerdir. İlk yazılı hukuk kuralları Uygurlar döneminde oluşturulmuştur.

Dil ve Yazı:

• Türkçe, Ural-Altay Dil Grubuna aittir.
• Göktürk Alfabesi: 38 harf
• Uygur Alfabesi: 18 harf

Edebiyat: Türkler, destan, sagu ve koşuk gibi eserlerle zengin bir sözlü edebiyat oluşturmuşlardır.

Tarih kavramları, geçmişi anlamak ve yorumlamak için kullanılan temel yapı taşlarıdır. Bu kavramlar, olayları analiz ederken doğru bir bakış açısı geliştirmenize ve tarihsel bilgiyi sistematik bir şekilde öğrenmenize olanak tanır.

TARİH KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ

Oguş +

Aile birimini ifade eder. Türk toplumsal yapısının en küçük ve temel birimidir. Sosyal düzenin temel taşı olan oguş, aile içindeki sorumlulukları ve dayanışmayı temsil eder.

İl, El +

Devlet anlamına gelir. İslamiyet öncesi Türklerde devlet, milletin huzurunu, düzenini ve adaletini sağlamak için kutsal bir kurum olarak kabul edilmiştir.

Urug +

Soy ya da sülale anlamına gelir. Türk toplumsal yapısında ailelerin birleşimiyle oluşan grupları ifade eder. Uruglar, toplumun akrabalık bağlarını güçlendiren önemli bir yapıdır.

Bod +

Boy anlamına gelir. Aynı soydan gelen ailelerin birleşerek oluşturduğu sosyal ve askeri bir yapıdır. Bodlar, devlet yapısının temel taşlarından biri olarak kabul edilirdi.

Bodun +

Boylar birliği ya da millet anlamına gelir. Türklerin devlet kurma ve yönetim anlayışında bodun, siyasi ve sosyal bir birlik olarak önemli bir yere sahiptir.

Otağ +

Hükümdar çadırını ifade eder. Otağ, hükümdarın otoritesini ve iktidarını sembolize eden bir yapıydı ve devletin merkezi olarak kabul edilirdi.

Örgin +

Taht anlamına gelir. Hükümdarın oturduğu ve iktidarını temsil ettiği sembolik bir nesnedir. Taht, hükümdarın meşruiyetini ve gücünü ifade ederdi.

Tuğ +

Sancak anlamına gelir. Türk devletlerinde hükümdarın ya da komutanların otoritesini ve askerî gücünü simgeleyen önemli bir semboldü.

Toy, Kengeş +

Meclis ya da Kurultay anlamına gelir. Devletin önemli meselelerinin tartışıldığı ve kararların alındığı toplantılardı. Toylar, halkın katılımını sağlamak ve adaletin teminini gözetmek için önemliydi.

Buyruk +

Bakan anlamına gelir. Devlet yönetiminde hükümdarın en yakın yardımcılarından biri olarak görev yapan buyruklar, idari işlerin düzenlenmesinde önemli bir rol oynardı.

Agılıg +

Hazine görevlisini ifade eder. Devletin mali işlerini düzenleyen ve hazinenin korunmasından sorumlu olan kişilere verilen unvandır.

İç Buyruk +

Saray işleriyle ilgili bakan anlamına gelir. Sarayın düzenini sağlamak ve iç hizmetlerin yürütülmesinden sorumlu bir görevdir.

Tangaç +

Damgacı anlamına gelir. Belgelerin mühürlenmesi ve devlet işlerinde kullanılan damgaların korunmasından sorumlu kişilere verilen unvandır.

Tudun +

Vali anlamına gelir. Tudunlar, bölgelerin yönetiminden sorumlu olan ve hükümdarın temsilcisi olarak görev yapan kişilerdir.

Subaşı +

Ordu komutanını ifade eder. Subaşılar, askerî birliklerin düzenini sağlamak ve savaşlarda komuta etmekle görevliydi.

Şanyu, Kağan, Han, Hakan, İdikut +

Hükümdar unvanlarıdır. Bu unvanlar, Türk devletlerinde hükümdarların otoritesini ve liderliğini ifade eden önemli terimlerdir.

Şad +

Hükümdarın büyük oğlu anlamına gelir. Şadlar, genellikle yönetimde ve askerî işlerde deneyim kazanmak için çeşitli görevlere atanırdı.

Hatun, Katun +

Hükümdar eşi anlamına gelir. Hatunlar, devlet işlerinde hükümdara danışmanlık yapar ve bazen diplomatik görevler üstlenirdi.

Toygun +

Toy ve kurultaya katılma hakkı olan kişileri ifade eder. Toygunlar, önemli kararların alınmasında aktif bir rol oynardı.

Tarkan, Apa +

Saray görevlilerini ifade eden unvanlardır. Bu kişiler, saray içinde farklı görevlerde bulunarak devlete hizmet ederdi.

Tekin +

Hükümdarın erkek çocuklarını ifade eder. Tekinler, tahtın potansiyel varisleri olarak devletin geleceği açısından önemliydi.

Bitigci +

Katip anlamına gelir. Devletin yazışmalarını yapan ve belgeleri düzenleyen görevlilere verilen unvandır.

Yarguci +

Yargıç, tercüman ya da elçi anlamına gelir. Hukuki meselelerin çözümünde ve diplomatik görüşmelerde görev alan kişilerdir.

Gök Tanrı +

Eski Türklerde tek yaratıcı ve en yüce varlık olarak kabul edilen Tanrı'dır. Gök Tanrı inancı, Türklerin dini anlayışında merkezi bir rol oynar.

Balbal +

Ölen kişinin mezarına, hayatında öldürdüğü düşman sayısını temsil etmek üzere dikilen taş heykellerdir. Balballar, ölüm sonrası yaşama olan inancın bir sembolüdür.

Uçmağ +

Cennet anlamına gelir. Eski Türk inanışında, erdemli kişilerin ölümden sonra gideceği kutsal mekandır.

Tamu +

Cehennem anlamına gelir. Eski Türk inançlarına göre kötü kişilerin öldükten sonra cezalandırıldığı yerdir.

Tengri +

Tanrı anlamına gelir. Türklerin Gök Tanrı inancında, Tengri kutsal ve her şeyin yaratıcısı olarak kabul edilmiştir.

Yuğ +

Cenaze törenlerini ifade eder. Yuğ, ölen kişinin anısını yaşatmak ve onu uğurlamak amacıyla yapılan geleneksel bir ritüeldir.

Kurgan +

Mezar anlamına gelir. Türklerde ölen kişilerin eşyalarıyla birlikte gömüldüğü yerlerdir. Kurganlar, ölüm sonrası yaşama olan inancı yansıtır.

Şaman, Kam, Baksı +

Şamanizm din adamlarını ifade eder. Şamanlar, ruhani liderlik yaparak toplumu yönlendiren ve ritüelleri yöneten kişilerdir.

Ongun +

Totemlere verilen isimdir. Ongunlar, Türk toplumunda koruyucu ruhlar ya da klanın sembolik temsilcileri olarak kabul edilmiştir.