TÜRKLERİN ANADOLUYA YERLEŞMESİ VE SELÇUKLU TÜRKİYESİ (10. Sınıf, 1.Ünite)

TÜRKLERİN ANADOLUYA YERLEŞMESİ VE SELÇUKLU TÜRKİYESİ

Pasinler Savaşı (1048) : Bizanslılar ile Büyük Selçuklular arasında 1048 yıllında Pasinler Ovasında (Erzurum) yapılan savaşta Büyük Selçuklular başarılı olmuştur. Böylece Anadolu’nun kapıları Türklere aralanmıştır.

Malazgirt Savaşı (1071) : Bizanslılar ile Büyük Selçuklular arasında 1071 yılında Malazgirt Ovasında (Muş) yapılan savaşta Büyük Selçuklular başarılı olmuş ve Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır. Malazgirt Savaşından sonra Anadolu’da Birinci Dönem Türk Beylikleri kurulmuştur. (Saltuklular, Mengücekliler, Danişmentliler, Artuklular ve Çaka Beyliği)

ANADOLU’DA KURULAN BİRİNCİ DÖNEM TÜRK BEYLİKLERİ

· Saltuklular Beyliği’nin Kurulması (1072-1202): Saltuklular Beyliği, Türkmenlerin Anadolu'ya göçünün bir parçası olarak Erzurum’da kurulmuştur. Saltuklulara ait mimari eserler: Tepsi Minare(Erzurum), Üç Kümbetler(Erzurum), Mama Hatun Türbesi(Erzincan/Tercan)

· Danişmentliler Beyliği’nin Kurulması (1080-1176): Danişmentliler, Sivas’ta kurulan bir Türkmen beyliğidir. Sivas, Malatya, Kayseri, Tokat (Niksar) ve Amasya çevresinde hüküm sürdüler. Danişmentlilere ait mimari eserler; Kayseri Ulu Cami, Melik Gazi Kümbeti (
Kayseri), Hilafet Gazi Türbesi (Amasya), Yağıbasan Medresesi (Tokat) ‘’Yağıbasan Medresesi, Anadolu’daki ilk medrese olma özelliğini taşıyor.’’

· Mengücekliler Beyliği’nin Kurulması (1080-1228): Mengücekliler Beyliği, Erzincan, Divriği ve Kemah çevresinde kurulan bir Türkmen beyliğidir. Mengüceklilere ait Divriği Ulu Cami 1985 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesine alınmıştır.

· Çaka Beyliği’nin Kurulması (1081-1093): Çaka Beyliği, Batı Anadolu'da, İzmir çevresinde kurulmuş olan bir deniz beyliğidir. Türk tarihindeki ilk tersane ve donanma Çaka Beyliği tarafından kurulmuştur. Çaka Beyliğinin kurulduğu 1081 yılı Türk Deniz Kuvvetlerinin kuruluş yılı olarak kabul edilmektedir.

· Artuklular Beyliği’nin Kurulması (1102-1231): Artuklular, Güneydoğu Anadolu'da kurulan bir Türkmen beyliğidir. Diyarbakır ve Mardin gibi önemli şehirlerde hüküm sürdüler. Mardin, Harput (Elazığ) ve Hasankeyf (Batman) olmak üzere 3 kol halinde varlık göstermişlerdir. İlk robotun mucidi olarak kabul edilen, Teknik ve Mekanik alanında önemli buluşları olan ünlü bilim insanı ve Fizikçi El Cezeri, Artukluların himayesinde 25 yıl yaşamıştır. Artuklulara ait mimari eserler: Diyarbakır Ulu Cami, Malabadi Köprüsü (Diyarbakır/Silvan) ve Zinciriye Maderesesi (Mardin)

TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ’NİN KURULMASI (1077-1308):

Türkiye Selçuklu Devleti, Anadolu'ya giren Selçuklu Türkleri tarafından kurulan büyük bir devlettir. Anadolu'nun çeşitli bölgelerini fethederek, Bizans İmparatorluğu'na karşı büyük başarılar elde ettiler.

· Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından 1077 yılına kurulmuş ve İznik devletin merkezi (başkenti) kabul edilmiştir.

· Kılıçaslan Döneminde gerçekleşen I. Haçlı Seferinde İznik haçlıların kontrolüne girmiştir, böylelikle devletin başkenti Konya’ya taşınmıştır.

· Kılıçaslan, Miryokefalon (Yurt Tutan) Savaşında Bizans Ordusunu ağır bir yenilgiye uğratmıştır. Miryokefalon Zaferinden sonra Türklerin Anadolu’dan çıkarılamayacağı Bizanslılar tarafından kabul edilmiştir.

· I.Gıyasettin Keyhüsrev, 1207 yılında Antalya’yı alarak Türklerin denizcilik faaliyetlerinin gelişmesine katkı sağlamıştır.

· I.İzettin Keykavus, 1214 yılında Sinop’u alarak Türklerin denizcilik faaliyetlerinin gelişmesine katkı sağlamıştır.

· Aleattin Keykubat, Alanya’yı ele geçirmiş ve Anadolu’daki Türk Birliğini büyük ölçüde sağlamıştır. 1230 tarihli Yassıçemen (Erzincan) Savaşında Harzemşahları yenmiştir. Moğollar ile Anadolu Selçuklular arasında tampon bölge olan Harzemşahlar yıkılma sürecine girmiştir. Anadolu Selçuklu Devletinin en parlak dönemi yaşanmıştır.

· II.Gıyasettin Keyhüsrev, döneminde Peygamberlik iddasında bulunan ve Selçuklu hükümdarının dinden çıktığını ileri süren Baba İshak, Amasya’da Babailer İsyanını çıkarmıştır. Bu isyanın zorlukla bastırılması Anadolu Selçuklularının zayıflığını ortaya koymuş ve Moğolları cesaretlendirmiştir. Anadolu Selçukluları, 1243 tarihli Kösedağ Savaşında Baycu Noyan komutasındaki Moğol Ordusuna yenilmiştir. Kösedağ yenilgisinden sonra sonra Anadolu’da Erzincan, Sivas ve Kayseri Moğollar tarafından işgal edilmiştir. Anadolu’daki beyler bağımsızlıklarını ilan ederek Anadolu’nun siyasi birliği bozulmuştur. (Anadolu’da 2. Dönem Türk Beylikleri kurulmuştur.)

ANADOLUDA KURULAN İKİNCİ DÖNEM TÜRK BEYLİKLERİ:

Kösedağ Savaşından sonra Anadolu Selçuklu Devletinin güç kaybetmesiyle beylikler bağımsızlıkları ilan etmişler ve Anadolu’da siyasi birlik bozulmuştur.

• Aydınoğulları: İzmir ve Aydın dolaylarında hüküm sürmüş denizci bir beyliktir. II. Murat, bu beyliğe kesin olarak son vermiştir.

• Menteşeoğulları: Muğla ve çevresinde hüküm sürmüş denizci bir beyliktir. Fatih Sultan Mehmet, bu beyliğe kesin olarak son vermiştir.

• Saruhanoğulları: Manisa ve çevresinde hüküm sürmüştür. Çelebi Mehmet, bu beyliğe kesin olarak son vermiştir.

•
Germiyanoğulları: Kütahya ve çevresinde hüküm sürmüştür. I. Murat döneminde topraklarının bir kısmını çeyiz olarak Osmanlı Devletine bırakıldı. I. Mehmet döneminde Vasiyet yoluyla Osmanlıya katılmıştır.

• Karesioğulları: Çanakkale ve Balıkesir dolaylarında hüküm sürmüş denizci bir beyliktir. Bu beyliğin toprakları Orhan Bey döneminde Osmanlıya katıldı, önemli devlet adamları Osmanlı hizmetine girdi ve Karesioğulları Donanması da Osmanlıya bağlandı.

• Candaroğulları (İsfendiyaroğulları): Sinop ve Kastamonu dolaylarında hüküm sürmüş denizci bir beyliktir. Fatih Sultan Mehmet, bu beyliğe kesin olarak son vermiştir.

• Eretna Beyliği: Sivas ve çevresinde hüküm sürmüş II. Dönem Türk Beyliklerindendir.

• Eşrefoğulları: Beyşehir ve Seydişehir dolaylarında hüküm sürmüştür.

• Osmanoğulları: Söğüt (Bilecik) ve Domaniç (Kütahya) dolaylarında kurulmuş II. Dönem Türk Beyliğidir. Osman Bey döneminde Güney Marmara’da birçok yeri ele geçiren bu beylik, Bizanslılarla 1302 yılında yapılan Koyunhisar Savaşından sonra devlete dönüştü. Zamanla güçlenen devlet, Anadolu’daki beylikleri kendi hakimiyeti altına alarak Anadolu’da ikinci kez Türk siyasi Birliğini sağlamıştır. Anadolu’daki Türk siyasi Birliğini sağlayan ilk devlet Türkiye Selçuklu Devletidir.

• Hamitoğulları: Burdur ve Isparta dolaylarında hüküm sürmüştür. Topraklarının bir kısmı I. Murat zamanında parayla satın alındı. Beyliğe, II. Murat kesin olarak son verdi.

• Tekeoğulları: Antalya ve civarında hüküm sürmüştür. Yıldırım Beyazıt döneminde bu beyliğe son verilmiştir.

• Ramazanoğulları: Adana ve çevresinde hüküm sürmüştür. Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı Devletinin egemenliği altına girdi.

• Dulkadiroğulları: Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Elbistan (Maraş) merkezli kurulmuş olan Anadolu’da kurulan II. Dönem Beyliktir. Yavuz Sultan Selim, Turnadağ Savaşıyla bu beyliğe son vermiştir.

• Karamanoğulları: Konya ve çevresinde hüküm sürmüştür. Türkçe’yi resmi dil kabul etmişler ve kendilerini Anadolu Selçuklu Devletinin mirasçısı olarak kabul etmiştir. Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı egemenliğine giren beylik II. Beyazıt döneminde kesin olarak yıkılmıştır.

Dikkat:

Osmanlı Devleti, Anadolu’daki İkinci dönem Türk beyliklerini tek çatı altında toplayarak Anadolu’daki Türk Siyasi Birliğini ikinci kez sağlamıştır. ‘’Anadolu’daki siyasi Birliği sağlayan ilk devlet Anadolu Selçuklu Devletidir.’’

Eyyubiler Devleti’nin Kurulması (1174): Eyyubiler, Selahaddin Eyyubi’nin Fatimilere son vermesiyle Mısır’da kurulan Müslüman bir devlettir. Selahaddin Eyyûbî'nin 1171 yılında kurduğu Eyyubi devletti. En güçlü olduğu dönemde Mısır, Suriye, Irak, Hicaz, Kudüs, Libya ve Yemen bölgelerini egemenliği altında tutmuştur. Selahaddin Eyyubi, 1187'de Hıttin Muharebesi ile Kudüs'ü Hristiyanlardan geri almış ve Orta Doğu'da önemli bir güç hâline gelmiştir.

HAÇLI SEFERLERİ:

Kudüs’ü Müslümanlardan almak ve Türkleri Anadolu’dan çıkarmak için Papa öncülüğünde Hristiyanların gerçekleştiriği askeri harekatlara verilen ad. Haçlı Seferleri 174 yıl sürmüştür. İlk dört haçlı seferi Anadolu ve Kudüs topraklarına yönelik gerçekleşmiştir.

· I.Haçlı Seferi (1096-1099): I. Haçlı Seferi, Avrupalı Hristiyanların Kudüs'ü geri alma amacıyla başlattıkları askeri seferdir. Kudüs toprakaları Haçlıların kontrolüne girmiştir. Anadolu Selçuklu Devletinin başkenti İznik, Haçlıların kontrolüne girmiştir. Anadolu Selçukluları başkenti Konya’ya taşıdı.

· II.Haçlı Seferi (1147-1149): II. Haçlı Seferi, Hristiyanlar ve Müslümanlar (Musul Atabeyi Nurettin Mahmut Zengi) arasında çatışmalara neden olan bir dizi askeri harekatı içerir. Bu seferlerin sonucunda Hristiyanlar başarısız olmuşlardır.

· III.Haçlı Seferi (1189-1192): III. Haçlı Seferi, Selahattin Eyübi’nin Kudüs’ü ele geçirmesi neticesinde gerçekleşmiştir. Bu sefer Hristiyanların Kudüs'ü geri alma girişimidir. Richard I (İngiltere Kralı) ve Selahaddin Eyyubi arasında önemli çatışmalara sahne oldu. Haçlılar Kıbrıs’ı ele geçirmişlerdir.

· IV.Haçlı Seferi (1202-1204): IV. Haçlı Seferi, Hristiyanların İstanbul'u ele geçirmeye çalıştığı bir seferdir. Bu seferde Haçlı orduları İstabul’u yağmalamışlardır ve İstanbul’un tarihi yapısına büyük zarar vermişlerdir.Haçlılar tarafından Bizans İmparatorluğu'nun yerine Katolik kilisesine bağlı bir Latin Krallığı kurulmuştur. Latin Krallığı (1204-1261) 57 yıl varlık göstermiştir.

HAÇLI SEFERLERİNİN SONUÇLARI:

· Anadolu Selçuklu Devletinin başkenti İznik’ten Konya’ya taşındı.

· Pusula, kağıt, matbaa, barut gibi icatlar Avrupa’ya götürüldü. (Coğrafi Keşifler, Rönesans, Reform, Ateşli Silahlar)

· Papaya duyulan güven azaldı, Feodalite (Derebeylik) zayıfladı, merkezi krallıklar güçlendi.

· Akdeniz limanları önem kazandı, Akdeniz ticareti canlandı.

Moğol İmparatorluğu’nun Kurulması (1196): Moğol İmparatorluğu, Cengiz Han'ın liderliğinde Orta Asya'da kuruldu ve dünya tarihinde büyük bir imparatorluk haline geldi.

Memlûklular Devleti’nin Kurulması (1250): Mısır, Suriye ve Hicaz’da hüküm süren müslüman Türk devleti (1250-1517)

Ayn-ı Calut Muharebesi (1260): Ayn-ı Calut Muharebesi, Moğol İmparatorluğu ile Memlûklular arasında gerçekleşti ve Memlûkluların zaferiyle sonuçlandı.

Karamanoğlu Mehmet Bey’in Türkçeyi Resmî Dil İlan Etmesi (1277): Karamanoğlu Mehmet Bey, Karamanoğlu Beyliği

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİNE AİT ESERLER:

· GEVHER NESİBE HATUN DARÜŞŞİFASI (KAYSERİ): Anadolu Selçuklu Devleti zamanında 1204-1206 yılları arasında inşa edilmiştir. Anadolu’daki ilk tıp fakültesi olarak kabul edilmektedir.

· HUNAT HATUN CAMİ: Anadolu Selçuklu hükümdarı 1237-1240 yılları arasında Alaeddin Keykubat’ın karısı Mahperi Hatun tarafından Kayseri’de yaptırılmıştır.

· TAŞ MESCİT: Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alaeddin Keykubat zamanında 1235 yılında Çankırı’da yaptırılmıştır.

· SIRÇALI MEDRESE: Anadolu Selçuklu hükümdarı II. Gıyasettin Keyhüsrev zamanında 1242-1243 yılları arasında Konya’da yaptırılmıştır.

· KARATAY MEDRESESİ: Anadolu Selçuklu hükümdarı II. İzzettin Keykavus döneminde, Vezir Celaleddin Karatay tarafından 1251’de Konya’da yaptırılan medresedir.

· ALAEDDİN CAMİ: Anadolu Selçuklu hükümdarı Alaeddin Keykubat döneminde 1221’de Konya’da yaptırılmıştır.

· İNCE MİNARELİ MEDRESE: Anadolu Selçuklu hükümdarı II. İzzeddin Keykavus devrinde hadis ilmini öğretmek amacıyla 1264 yılında Konya’da yaptırılmıştır.

· KUBADABAD SARAYI: Anadolu Selçuklu hükümdarı Alaeddin Keykubat döneminde, ünlü mimar Sadettin Köpek tarafından Konya Beyşehir'de 1220 yılında yaptırılmıştır.

· GÖK MEDRESE: Anadolu Selçuklu hükümdarı III. Gıyasettin Keyhüsrev zamanında 1271’de Sivas’ta yaptırılmıştır.

· ÇİFTE MİNARELİ MEDRESE: Anadolu Selçuklu hükümdarı Alaeddin Keykubad’ın kızı ''Hüdavent Hatun'' tarafından 1253 yılında Erzurum’da yaptırılmıştır.

· SUSUZ KERVANSARAYI (HAN): Anadolu Selçuklu hükümdarı II. Gıyasettin Keyhüsrev zamanında Burdur'da inşa edilen mimari yapıdır. Susuz Han'ın sadece kapalı mekanı günümüze kadar gelebilmiştir.

· İNCİR HAN (KERVANSARAYI): Anadolu Selçuklu hükümdarı II. Gıyasettin Keyhüsrev zamanında Burdur'da inşa edilen mimari yapıdır. İncir Han'ın kışlık bölümü günümüze kadar ayakta kalabilmiştir.

NOTLAR:

· Kümbet: Ölülerin gömüldüğü anıt mezar ve türbelere verilen ad.

· Tersane: Gemilerin inşa ve tamir edildiği tesise verilen ad.

· Medrese: İslam ülkelerinde Lise ve Üniversite düzeyinde eğitimin verildiği okul.

· Tekke ve Zaviye: Tarikatlere ait etkinliklerin ve ayinlerin yapıldığı yer.

· İmarethane: Yoksullar için yemek yapılan ve ücretsiz olarak dağıtılan hayır kurumuna verilen ad.

·
Kervansaray: Ticaret yolları üzerinde kurulan ve kervanların ihtiyaçlarını karşılamaları ve konaklamaları için inşa edilen yapılardır.

· Tekfur: Bizans İmparatorluğunda Vali düzeyindeki yöneticilere verilen ad.

· Ortodoks: Hristiyanlık dininin bir mezhebi. Bizanslılar Hristiyanlığın Ortodoks mezhebine mensuptur.

· Katolik: Merkezi Vatikan’da (Roma) bulunan Hristiyanlık mezhebine verilen ad.

· Emirül Umera: Anadolu Selçuklularında Ordu Başkomutanı

· Subaşı: Anadolu Selçuklularında Güvenlikten soru devlet görevliği

· Reisül Bahr: Anadolu Selçuklularında donanma komutanına verilen ad.

· Kadı: İslam Devletlerinde şerri mahkemelere başkanlık eden hakim-yargıç. Kadılık makamı ilk kez Hz. Ömer zamanında çıkarılmıştır.

· İkta Sistemi: Devletin mülkü topraklara (Miri Arazi) ait gelirlerin, devletlet adamlarına maaşlarına karşılık olarak verilmesidir. İkta sahibi, vergileri toplar, topladığı vergilerden maaşını karşılar, geri kalan para ile devlete atlı asker yetiştirirdi. İkta sistemi ile tarımsal üretimin devamlılığı ve bulunduğun yerin güvenliği sağlanır.

· Bimarhane-Bimaristan: Akıl Hastanesi

· Darüşşifa: Hastane

· Kont ve Senyör: Ortaçağ Avrupa’da Derebeylere (Feodal Bey) verilen ad.

· Kudüs: Günümüzde Filistin topraklarında bulunan ve İsrail ile Filistin arasında çatışmalara neden olan bir yerdir. Kudüs toprakları Müslümanlar, Hristiyanlar ve Yahudiler için kutsal sayılan bir bölgedir. Hz. Muhammed zamanında Kabe’den önce Müslümanların kıblesi Kudüs kabul edilmekteydi. Hz. Ömer zamanında Kudüs toprakları müslümanların eline geçmiştir. I. Haçlı Seferi sırasında Kudüs Hristiyanların kontrolüne girmiştir. 1187 tarihli Hittin Savaşında Selahattin Eyyübi komutasındaki islam ordusu Kudüs’ü ele geçirmiştir. Selahattin Eyyübi ‘’Kudüs Fatihi’’ adını almıştır.

UNESCO Dünya Mirası Listesi: Dünya Miras Komitesi tarafından UNESCO Dünya Mirası kabul edilen mimari eserlerin kaydedildiği listeye verilen ad. Listeye alınan kültür varlığının bilinirliği artıyor ve burayı ziyaret eden yerli ve yabancı turist sayısında artış oluyor. UNESCO Dünya Miras Listesinde Türkiye

· İstanbul [1985]

· Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas) [1985]

· Hattuşa (Boğazköy) - Hitit Başkenti (Çorum) [1986]

· Nemrut Dağı (Adıyaman - Kahta) [1987]

· Xanthos-Letoon (Antalya - Muğla) [1988]

· Safranbolu Şehri (Karabük) [1994]

· Troya Antik Kenti (Çanakkale) [1998]

· Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne) [2011]

· Çatalhöyük Neolitik Kenti (Konya) [2012]

· Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı (İzmir) [2014]

· Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu (Bursa) [2014]

· Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri [2015]