1. ÜNİTE: YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ
#### OĞUZ GÖÇLERİ VE ANADOLU
6. ve 7. yüzyıllarda Sasani ve Bizans imparatorlukları arasında Anadolu'da yaşanan mücadeleler büyük yıkımlara yol açtı. Bu çatışmalar, Anadolu'daki şehir ve kasabaları harap etmiş, nüfusun seyrelmesine neden olmuştur. Bizans-Müslüman mücadeleleri de Anadolu’da benzer yıkımlara neden olmuştur.
**Not:** 6. ve 7. yüzyıllarda Anadolu’da Rumlar ve Ermenilerle birlikte Süryaniler, Araplar ve Türkler de bulunmaktaydı.
Çağrı Bey liderliğinde Büyük Selçuklular, keşif ve yurt edinme amacıyla Anadolu’ya akınlar yapmıştır. Malazgirt Meydan Muharebesi, Bizans’ın Anadolu’daki hâkimiyetinin büyük ölçüde kırıldığı önemli bir gelişme olmuştur.
**Not:** 1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu’da ilk Türk Beyliklerinin kurulması, Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasını hızlandırmıştır.
**Not:** Anadolu için “Türkiye” adı ilk defa Bizans kaynaklarında görülmüştür. Anadolu, 12. yüzyıldan itibaren Batılılar tarafından Türkiye olarak anılmaya başlanmıştır. Arap kaynaklarında da Anadolu için “Berrü’t-Türkiye” ifadesi 14. yüzyıl başlarında kullanılmıştır.
#### ANADOLU’NUN İLK FATİHLERİ
Anadolu’ya ilk Türk akınları, 4. yüzyılın sonlarında Avrupa Hunları tarafından düzenlenmiştir. Hunlardan sonra 6. yüzyıldan itibaren Sabarlar, Anadolu’ya girerek Konya, Kayseri ve Ankara civarına kadar ilerlemiştir.
8. yüzyılda Abbasiler tarafından Türkistan ve Horasan’dan getirilen Türkler, Bizans’a karşı gaza ve cihat amacıyla Anadolu’nun sınır bölgelerine yerleştirilmiştir.
Müslümanların Anadolu’ya gaza seferleri Emeviler döneminde başlamış, Abbasiler döneminde devam etmiştir. 10. yüzyılın ikinci yarısına kadar Türkler, Anadolu’da gaza ve cihat hareketlerinde bulunmuş, ancak bu akınlar yurt edinme amacı taşımamıştır.
Anadolu’yu yurt edinme politikası, Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluşundan sonra Tuğrul Bey tarafından 11. yüzyılda başlatılmıştır. Tuğrul Bey’den sonra Alp Arslan döneminde de fetih hareketlerine devam edilmiş ve 1064’te Ani Kalesi (Kars) alınmıştır. 1071 Malazgirt Savaşı’yla Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır. Malazgirt Zaferi'nden sonra Sultan Alp Arslan’ın izlediği politika, Anadolu’nun fethini hızlandırmıştır.
Büyük Selçuklu Devleti zamanında Anadolu’da birinci dönem Türk beylikleri kurulmuştur (Saltuklular, Artuklular, Mengücekler, Danişmentliler ve Çaka Beyliği).
#### SALTUKLULAR (1072 - 1202)
Erzurum merkez olmak üzere Kars, Oltu, Bayburt, Malazgirt ve Artvin civarında hüküm süren Saltuklular, Anadolu'nun Türkleşmesine yardımcı olmuştur. Anadolu Selçuklu Sultanı Rükneddin Süleyman Şah, beyliğe son vermiştir.
#### MENGÜCEKLER (1072 - 1228)
Sultan Alp Arslan’ın komutanlarından Mengücek Ahmet Gazi tarafından kurulmuş ve Erzincan, Kemah, Divriği ve Şebinkarahisar civarında hüküm sürmüştür. Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat, Mengüceklere son vermiştir.
#### DANİŞMENTLİLER (1080 - 1178)
Sivas, Malatya, Kayseri, Tokat, Niksar ve Amasya civarında hüküm süren Danişmentliler, Haçlı Seferlerine karşı koymuş ve Anadolu'nun Türkleşmesine yardım etmiştir. Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan, Danişmentlilere son vermiştir. Tokat’ın Niksar ilçesinde yaptırılan Yağıbasan Medresesi, Anadolu’daki en eski medresedir.
#### ARTUKLULAR (1102 - 1409)
Mardin merkezli olarak 1102’de kurulmuş ve Mardin, Hasankeyf, Harput olmak üzere üç kol hâlinde Güneydoğu Anadolu’da varlığını sürdürmüştür. Bölgenin Türkleşmesinde yararlılıklar göstermişler ve Haçlılara karşı savaşmışlardır. Ünlü fizikçi Cezerî, bu beylikte yaşamıştır.
- Artukluların Hasan-Keyf koluna Eyyubiler son verdi (1232).
- Artukluların Mardin koluna Akkoyunlular son verdi (1409).
- Artukluların Harput koluna Anadolu Selçukluları son verdi (1185-1234).
#### ÇAKA BEYLİĞİ (1081-1095)
1081’den itibaren İzmir merkezli olarak kurulmuş olan birinci dönem Türk beyliklerinden biridir. Denizci bir beylik olan Çaka Beyliği, Türk Deniz Kuvvetleri’nin kuruluş yılı olarak kabul edilmektedir. 40 parçalık donanma ile Midilli, Sakız, Sisam ve Rodos gibi adaları fethetmiş ve Bizans’ı denizden tehdit etmiştir. Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan’ın kayınbabası olan Çaka Bey, Bizans’ın kışkırtması sonucu I. Kılıç Arslan’ın emriyle öldürülmüştür.
#### ANADOLU’DA SELÇUKLU-BİZANS MÜCADELESİ
Anadolu’nun Türk yurdu hâline gelmesinde etkili olan Türkiye Selçukluları, 1077 yılında Süleyman Şah tarafından İznik merkezli olarak kurulmuştur. Süleyman Şah’tan sonra 1092 yılında I. Kılıç Arslan, İznik’te Türkiye Selçuklu sultanı ilan edilmiştir. Kılıç Arslan döneminde gerçekleşen I. Haçlı Seferinde İznik’in kaybedilmesiyle Türkiye Selçukluların başkenti Konya’ya taşındı.
#### ANADOLU’NUN TAPUSU: MİRYOKEFALON
II. Kılıç Arslan döneminde Bizanslılarla yapılan Miryokefalon Savaşı’nda Bizans’a karşı üstün gelinmiştir. Bu zaferden sonra Türklerin Anadolu’daki hâkimiyeti kesinleşmiştir.
#### ANADOLU’NUN TÜRKLEŞMESİ
Orta Asya’da boylar şeklinde örgütlenen Türkler, Büyük Selçuklular zamanında Anadolu’ya yerleşmişler ve böylelikle Anadolu’daki Türk tarihi başlamıştır.
#### TÜRKİYE SELÇUKLULARI’NDA TEŞKİLAT VE SOSYOKÜLTÜREL YAPI
Eski Türk geleneğinde olduğu gibi Veraset sistemi, Türkiye Selçuklu Devletinde de devam etmiştir. Bu durum, hanedan üyeleri arasında taht kavgalarına ve ülke topraklarının paylaştırılmasına neden olmuştur. Türkiye Selçuklu Sultanının özel hayatını sürdürdüğü saray bölümüne harem denmiştir. Saray teşkilatında en önemli görevliye hâcip denmiş ve hâciplerin başında bulunan kişiye “hacibü’l-hüccab” denmiştir. Türkiye Selçuklularında sultanın mutlak vekili olarak vezir görev yapmış ve sultan adına devleti idare etmiştir.
**Not:** Konya’daki Alaeddin Köşkü, Kayseri’de Keykubadiye Sarayı, Beyşehir’deki Kubadabad Sarayı ve Alanya’daki Alaiye Sarayı Türkiye Selçukluları Dönemi’ne ait önemli saraylardandır.
Türkiye Selçuklu Devleti’nde askerî, idari, mali ve hukuki bütün devlet işlerinin karara bağlandığı en yüksek yönetim organına Divan-ı Saltanat veya Divân-ı Ala denmiştir. Hükümdar çocuklarını (melik) eğitmekle görevli olan Atabeyler, Osmanlılar zamanında Lala ismiyle görev yapmışlardır. Naib-i Saltanat veya Niyabet-i Saltanat, ilk defa Türkiye Selçuklularında görülmüştür. Büyük Selçuklu Devleti’nin geliştirdiği ikta sistemi, Türkiye Selçukluları tarafından da taşrada uygulanmıştır. Osmanlılar ise İkta sistemini Tımar (Dirlik) Sistemi adıyla uygulamıştır.
**Not:** Türkiye Selçuklularında arazi işlerinden sorumlu olan ve bunlarla ilgili işleri düzenleyen menşur ve beratları hazırlayan görevliye pervane denmiştir. Pervane üst düzey bir memuriyet olmamasına rağmen Divan-ı Ala’nın üyelerinden kabul edilmiştir.
Bize Yorumlarınızı Bildirin