1. İlk Türk Devletlerinde Sanat
Yaşam Biçiminin Sanata Etkisi
Konargöçer yaşam tarzı, Türklerin sanat anlayışını şekillendiren temel faktörlerden biridir. Hayvancılığa dayalı ekonomi ve bozkır yaşam tarzı nedeniyle sanat eserlerinde hayvan figürleri sıkça kullanılmıştır. "Hayvan üsslubu" olarak adlandırılan bu sanat tarzı, Türklerin mitolojisi ve inanç sistemleriyle de yakından ilgilidir.
Aslan ve kartal gücün sembolü olurken, kurt özgürlüğü, kaplumbağa ise ebediyeti simgelemiştir. Bu semboller, süsleme sanatında ve kurganlarda bulunan eşyalar üzerinde görülmektedir.
Kurganlar ve Ahiret İnancı
Hunlar ve diğer ilk Türk toplulukları, ölülerine özel bir saygı duydukları için önemli kurganlar inşa etmişlerdir. Ahiret inancı nedeniyle ölen kişinin kişisel eşyaları, atı ve silahları mezara konmuştur.
Önemli kurganlar şunlardır:
Pazırık Kurganları
Noin Ula Kurganı
Esik Kurganı (Altın Elbiseli Adam bulunmuştur.)
Kudırge Kurganı
Gök-Bulak Kurganı
Tuyahta Kurganı
2. Hunlarda Sanat
Hunlar, sanatta deri işçiliği, dokumacılık ve demircilikte ustalaşmışlardır. Hayvancılıkla uğraştıkları için deri ürünleri yaygın olarak kullanmıştır. Çadırlar, Hunların yaşamının ayrılmaz bir parçası olurken, süsleme sanatlarında geometrik motifler ve hayvan figürleri dikkat çekmiştir.
3. Kök Türklerde Sanat
Kök Türkler, demircilik, maden işçiliği ve heykelcilik alanında ilerlemişlerdir. Demir, kuzeyin; bakır ise güneyin sembolü olarak kabul edilmiştir.
Kök Türk dönemine ait en önemli eserlerden bazıları şunlardır:
Kül Tigin Heykeli
Bilge Kağan Heykeli
Vezir Tonyukuk Anıtı
Balballar da Kök Türk döneminde yaygınlaşmıştır. Balballar, ölen savaşçının öbür dünyada hizmetine sunulacak kişileri temsil etmekteydi.
4. Uygurlarda Sanat
Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluklarından biri olan Uygurlar, mimari, resim ve heykel sanatlarında ilerlemişlerdir. Budizm ve Manihaizm'in etkisiyle tapınak mimarisi gelişmiş, minyatür sanayisi ortaya çıkmıştır.
Uygur Sanatının Önemli Unsurları
Tapınak Mimarisi: Kerpiç ve taş kullanılarak inşa edilmiş yapılar.
Minyatür Sanatı: Mani dininin etkisiyle resim sanatında yeni bir tarz gelişmiştir.
Heykelcilik: Balballardan gelişen heykel sanatı.
Müzik: Uygurların resmî çalgısına "kövrük" denilirdi.
TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE SANAT
İslamiyet’in İlk Türk-İslam Devletlerinde Sanata Etkisi
Türkler, İslamiyet'i kabul ettikten sonra sanat anlayışlarında belirgin değişimler yaşamışlar ve yeni bir estetik anlayış geliştirmişlerdir. İslam sanatı, mimari, musiki, hat, minyatür ve tezhip gibi sanat dallarında zengin eserlerin ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Ancak resim ve heykel sanatları, İslam’daki tasvir yasağı sebebiyle geri planda kalmıştır.
Bu dönemde hat sanatı önem kazanmış, cami, medrese, tekke ve zaviye gibi dini ve kültürel yapılar öne çıkmıştır. Anıtmezar geleneği de devam etmiş ve bu yapılar türbe ve kümbet olarak inşa edilmeye başlanmıştır.
Karahanlılar Dönemi’nde Sanat
Karahanlılar, Türk-İslam sanatının ilk örneklerini ortaya koyan devletlerden biridir. Bu dönemde Türk ve İslam sanatının kaynaştığı eserler verilmiştir. Karahanlı mimarisi genellikle tuğla kullanılarak inşa edilmiştir ve bu dönemde ilk kervansaraylar görülmüştür. Karahanlılardan günümüze ulaşan en eski mimari eser Arap Ata Türbesi’dir.
Büyük Selçuklular Dönemi’nde Sanat
Büyük Selçuklular, Horasan, İran, Azerbaycan, Anadolu, Suriye ve Mezopotamya gibi geniş bir coğrafyada önemli sanat eserleri inşa etmişlerdir.
Bu dönemde mimari yapılar; cami, medrese, han, hamam ve ribat gibi fonksiyonel yapılardan oluşmaktadır. Büyük Selçuklu mimarisi, taş işçiliği ve geometrik süslemeleri ile dikkat çekmektedir.
Ayrıca, Selçuklular minyatür sanatına önem vermişlerdir. Bu dönemde Bağdat’ta ilk minyatür okulu açılmış ve bu sanat önemli bir gelişme göstermiştir.
Türkiye Selçukluları Dönemi’nde Sanat
1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu’nun fethini gerçekleştiren Selçuklular, burada önemli mimari yapılar inşa etmiştir. Konya bu dönemde sanatın merkezi haline gelmiştir. Türkiye Selçukluları, tuğla yerine taş kullanarak mimaride yeni bir dönem başlatmıştır.
Bu dönemde Divriği Ulu Cami ve Şifahanesi, UNESCO tarafından dünya miras listesine alınan ilk kültürel yapımızdır. Bunun yanı sıra, Konya Karatay Medresesi, İnce Minareli Medrese, Kırşehir Caca Bey Medresesi, Sivas Gök Medrese ve Erzurum Çifte Minareli Medrese bu dönemin öne çıkan eserlerindendir.
Ayrıca, Anadolu’da ticaretin gelişmesini sağlayan kervansaraylar da bu dönemde yaygınlaşmıştır.
Hat sanatında ise Amasyalı Yakut, ilk Türk hattatlarından biri olarak kabul edilmektedir.
Tezhip Sanatı
Tezhip sanatı, Kur’an-ı Kerim ve önemli el yazmaların süslenmesinde kullanılan bir sanat dalıdır. Altın ve diğer renklendirme teknikleriyle yapılan bu süsleme sanatsal bir incelik gerektirir. Tezhip sanatı ile uğraşan sanatkarlara "müzehhib" denilmektedir.
Bu sanat dalı, kitap sanatlarının ayrılmaz bir parçası olup, Türk-İslam sanati içinde büyük bir yere sahiptir.
OSMANLI DEVLETİ’NDE SANAT
Osmanlı sanatı, köklü bir geçmişe dayanan Türk-İslam sanat anlayışını benimseyerek gelişmiş ve hüküm sürdüğü geniş coğrafyada farklı kültürlerden etkilenerek özgün bir karakter kazanmıştır. Osmanlı sanatı; mimari, çini, seramik, halı, minyatür, hat, ebru, ahşap işçiliği ve maden işlemeciliği gibi birçok sanat dalında kendini göstermiştir.
OSMANLI SANATININ ÖZGÜN ÖZELLİKLERİ
Osmanlı sanatı, erken Türk devletleri ve Türk-İslam sanat anlayışının etkilerini barındırır. Osmanlı mimarisi, özellikle merkezi plan şemasına sahip yapılarıyla öne çıkmış, üst kubbeyle örtülü kare birimi benimsemiştir. Üç ana döneme ayrılan Osmanlı sanat anlayışı:
Erken Dönem
Klasik Dönem
Geç Dönem olarak sınıflandırılmaktadır.
Klasik Dönem Osmanlı sanatı, Fatih Sultan Mehmet ve II. Bayezid dönemlerinde şekillenmiş, Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat dönemlerinde zirveye ulaşmıştır.
Mimar Sinan’ın Süleymaniye Camisi’nin hacimsel bütünlük açısından Ayasofya’yı geçtiği görüşü, Osmanlı mimarisinin ulaştığı seviyeyi gözler önüne sermektedir.
OSMANLI DEVLETİ’NDE DİNÎ MİMARİ
Osmanlı Devleti, cami, medrese, türbe gibi dini yapıların inşasında büyük gelişmeler kaydetmiştir. Dikkat çeken başlıca camiler şunlardır:
İznik Yeşil Cami
1378 yılında Çandarlı Halil Paşa tarafından Musa oğlu Hacı’ya yaptırılan bu cami, erken Osmanlı mimarisinin önemli eserlerinden biridir.
Bursa Ulu Cami
Yıldırım Bayezid Dönemi’nde 1399-1400 yıllarında tamamlanan caminin, Ali Necar veya Hacı İvaz Paşa tarafından yapıldığı düşünülmektedir.
Süleymaniye Camisi
Mimar Sinan’ın kalfalık eseri olarak kabul edilen bu cami, Kanuni Sultan Süleyman için inşa edilmiştir.
Selimiye Camisi
Mimar Sinan’ın ustalık eseri olarak kabul ettiği Selimiye Camisi, 1568-1575 yılları arasında II. Selim adına yapılmıştır.
Sultan Ahmet Camisi
Mimar Sedefkâr Mehmet Ağa tarafından 1609-1616 yılları arasında inşa edilen cami, Avrupa’da Mavi Cami olarak bilinmektedir.
OSMANLI DEVLETİ’NDE SİVİL MİMARİ
Osmanlı’da sivil mimari, dini yapılar kadar önem taşımış, şehir dokusunu oluşturan yapılar arasında evler, mektepler, medreseler, darüşşifalar, kütüphaneler, hamamlar, imaretler, çeşmeler, köprüler ve külliyeler önemli yer tutmuştur.
OSMANLI DÖNEMİ’NDE GÜZEL SANATLAR
Müzik
Osmanlı müziği; klasik müzik, halk müziği ve tasavvuf müziği olmak üzere üç ana kategoriye ayrılmıştır.
Osmanlı klasik müziğinde Hoca Abdülkadir Meragi ve Dr. Subhi Ezgi önemli müzik alimleri arasındadır.
Bestekârlar arasında Mustafa Itri Efendi, III. Selim, Tamburî Osman Bey ve Hacı Arif Bey yer almaktadır.
Minyatür Sanatı
Osmanlı minyatür sanatının öncülerinden Matrakçı Nasuh ve Levni önemli eserler bırakmıştır.
Hat Sanatı
Osmanlı hat sanatının kurucusu Amasyalı Şeyh Hamdullah olup, Ahmed Şemseddin Karahisari ve Hafız Osman bu sanatı zirveye taşımıştır.
Resim Sanatı
yüzyıldan itibaren Osmanlı resim sanatı gelişmiş ve temsilcileri arasında Şeker Ahmet Paşa, Osman Hamdi Bey ve İbrahim Çallı gibi isimler bulunmaktadır. Osman Hamdi Bey, Kaplumbağa Terbiyecisi ve Kur’an Okuyan Adam tablolarıyla ünlüdür.
OSMANLI DEVLETİ’NDE EDEBİYAT
Osmanlı Edebiyatı üç ana başlıkta incelenebilir:
Divan Edebiyatı: Hoca Dehhani ile başlamıştır.
Halk Edebiyatı: Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan ve Dadaloğlu gibi halk ozanları ile gelişmiştir.
Tasavvuf Edebiyatı: Yunus Emre ve Mevlana en önemli temsilcileridir.
OSMANLI VE BATI SANATI’NIN ETKİLEŞİMİ
Lale Devri (1718-1730), Osmanlı’nın Avrupa sanatından etkilendiği ilk dönemdir. İstanbul, Selanik, İzmir gibi şehirlerde Batılılaşma hareketleri hız kazanmıştır.
Mozart, Osmanlı müziğinden esinlenerek Saraydan Kız Kaçırma operasını bestelemiştir.
Beethoven, 1811’de Mehter müziğinden ilham alarak bir Türk Marşı bestelemiştir.
Mızıka-i Hümâyun, İtalyan müzisyen Donizetti tarafından kurulmuştur.
Batılılaşan Osmanlı mimarları arasında Numan Kemaleddin Bey yer almakta olup, İstanbul’daki Kamer Hatun Camisi ve Ankara’daki Gazi Eğitim Enstitüsü’nü inşa etmiştir.
Osmanlı sanatı, köklü geçmişi, farklı kültürlerden aldığı etkiler ve gelişen üslubu ile hem İslam dünyasında hem de Batı'da önemli bir yere sahip olmuştur.
CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE SANAT
Cumhuriyet Dönemi, Türkiye'nin sanat anlayışında köklü değişimlerin yaşandığı bir süreci ifade eder. Yeni kurulan Türk Devleti, sanatın toplumla bütünleşmesini, Batı uygarlığının modern sanat anlayışıyla Türk milli kimliğini harmanlayan bir sanat politikasi izlemeyi hedeflemiştir.
CUMHURİYET DÖNEMİ SANAT ANLAYIŞI
Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte, sanatın halkla bütünleşmesi ve toplumun estetik bilincinin artması için ciddi adımlar atılmıştır. Bu dönemde sanat, sadece elit bir kesime hitap eden bir alan olmaktan çıkartılarak, halkın sanatla iç içe olması sağlanmaya çalışılmıştır. Atatürk, sanatın bir milletin medeniyet seviyesini gösteren en önemli unsurlardan biri olduğunu vurgulamış ve bu doğrultuda sanatçıları desteklemiştir.
MİMARİ
Cumhuriyet Dönemi Türk mimarisi, geleneksel Osmanlı ve İslam mimarisinin izlerini taşımakla birlikte, Batı mimarisinin etkisi altında modern bir kimlik kazanarak gelişmiştir.
Birinci Ulusal Mimarlık Akımı: Osmanlı-Türk mimari geleneğini devam ettiren bu akım, Vedat Tek ve Mimar Kemalettin gibi önemli mimarlar tarafından temsil edilmiştir. Bu dönemde yapılan Şark Demiryolları Binası ve Ankara Palas gibi eserler, Türk-Osmanlı mimari unsurlarını barındırmaktadır.
İkinci Ulusal Mimarlık Akımı: Cumhuriyet'in ilerleyen yıllarında, batının modernist mimarlık anlayışından ilham alan ve daha sade, fonksiyonel yapıları benimseyen bir dönem yaşanmıştır.
Cumhuriyet'in en çarpıcı mimari eserlerinden biri olan Anıtkabir, Emin Onat ve Orhan Arda tarafından tasarlanarak 1944-1953 yılları arasında inşa edilmiştir. Anıtkabir, hem geleneksel hem de modern mimari unsurları başarıyla harmanlayan bir başyapıt olarak kabul edilmektedir.
HEYKEL
Osmanlı Dönemi'nde heykel sanati, dini ve sosyal nedenlerle yaygın değildi. Ancak Cumhuriyet Dönemi ile birlikte heykeltıraşlık önemli bir sanat dalı olarak kabul edilmiş ve kamu alanlarında anıt heykellerin yapımı hız kazanmıştır.
- 1926'da İstanbul Sarayburnu Parkı'na dikilen Atatürk anıtı, Avusturyalı heykeltıraş Heinrich Krippel tarafından yapılmıştır.
- 1929'da Nijat Sirel tarafından yapılan İzmit Atatürk Heykeli, Cumhuriyet Dönemi'nde bir Türk sanatçı tarafından yapılan ilk anıt heykel olma özelliğini taşımaktadır.
- 1930'lu yıllardan itibaren artan heykeltıraş sayısı ile birlikte, Türk sanatçıları kendi kimliklerini yansıtan eserler ortaya koymaya başlamıştır.
MÜZİK
Cumhuriyet Dönemi'nde müzik alanında da büyük dönüşümler yaşanmıştır. Geleneksel Türk müzikleri korunurken, batı müziği de önemsenerek yeni konservatuarlar açılmıştır.
- 1924'te Ankara'da Musiki Muallim Mektebi kurulmuştur.
- Osmanlı'dan kalan Mızıka-yı Hümâyun, Cumhuriyet Dönemi'nde Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası'na dönüştürülmüştür.
- 1926'da Darüelhan (müzik okulu), Konservatuar adını almış ve Ankara Devlet Konservatuvarı ile İstanbul Belediye Konservatuvarı kurulmuştur.
- Batı müziğinin tanıtılması için Almanya ve Fransa'dan müzik uzmanları getirilmiştir.
- Adnan Saygun, Ulvi Cemal Erkin ve Necil Kazım Akses gibi sanatçılar, batı müziğini ve geleneksel Türk motiflerini harmanlayarak, Türk Beşleri olarak anılmıştır.
Atatürk'e göre bir millet, ancak kendi kültürel değerleri ve tarihî mirasıyla medeniyetler arasındaki yerini alabilirdi. Bu nedenle Cumhuriyet Dönemi'nde sanat, modern bir kimliğe kavuşturulmuş ve halkın sanatla bütünleşmesi hedeflenmiştir.
11. SINIF SEÇMELİ TARİH ÜNİTE ÖZETLERİ:
.................
ETKİNLİKLER
11. SINIF SEÇMELİ TARİH, 56.ÜNİTE
"Açık uçlu ve Çoktan Seçmeli Sorular, Kelime Bulmaca ve Kelime Eşleştirme, Bilgi Kartları, Tarihte İlkler ve Enler, Tarihsel Kronoloji,."
Daha Fazla Oku
Sizin Görüşünüz Bizim İçin Değerli!