 |
| 11. SINIF SEÇMELİ TARİH, 2. DÖNEM, 1. SINAVDA SORUMLU OLUNAN KONULAR |
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE EKONOMİ- Açık Uçlu Sorular ve Cevapları
1. Orta Asya'nın coğrafi ve iklim koşulları, ilk Türk devletlerinin ekonomik yapısını nasıl şekillendirmiştir? Bu durumun günümüz ekonomileriyle benzer veya farklı yönleri nelerdir?
Cevap: Orta Asya’nın sert karasal iklimi, Türklerin tarımdan çok hayvancılığa yönelmesine neden olmuş, bu da konargöçer bir yaşam tarzını beraberinde getirmiştir. Bu yaşam biçimi ticaret yollarına olan bağımlılığı artırmış ve Türkler İpek Yolu gibi ticaret yollarını denetleyerek ekonomik kazanç sağlamıştır. Günümüz ekonomilerinde ise sanayi ve hizmet sektörü ön planda olup, coğrafi şartlar gelişen teknoloji ile kısmen aşılmıştır. Örneğin, çöl iklimine sahip ülkeler modern sulama teknikleriyle tarım yapabilir hale gelmiştir. Ancak geçmişte olduğu gibi doğal kaynaklar hâlâ ekonomi üzerinde belirleyici bir rol oynamaktadır.
2. İlk Türk devletlerinde ticaretin gelişmesinde İpek Yolu ve Kürk Yolu’nun rolü ne olmuştur? Bu tür ticaret yollarının kontrol edilmesi siyasi ve askeri açıdan ne gibi avantajlar sağlamıştır?
Cevap: İpek Yolu, Doğu ile Batı arasındaki ticareti sağlayan en önemli güzergâhlardan biri olduğu için bu yolun denetimi ekonomik refahın yanı sıra siyasi ve askeri gücü de artırmıştır. Türkler bu ticaret yolunu kontrol ederek hem gümrük vergileri ile gelir elde etmiş hem de uluslararası ilişkilerde söz sahibi olmuşlardır. Benzer şekilde Kürk Yolu da özellikle hayvansal ürünlerin ticaretinde önemli bir yere sahipti. Ticaret yollarının denetimi, Türk devletlerinin ekonomik ve askeri açıdan güçlü kalmasını sağlarken, düşman devletler için de stratejik bir tehdit oluşturmuştur.
3. İlk Türk devletlerinde vergilendirme sistemi hayvan ve tarım ürünleri üzerinden yürütülmekteydi. Bu sistemin avantajları ve dezavantajları nelerdir? Günümüz vergi sistemleriyle kıyasladığınızda hangi yönleri daha avantajlı veya dezavantajlıdır?
Cevap: İlk Türk devletlerinde vergi, büyük ölçüde hayvan ve tarım ürünleri üzerinden alındığı için ekonomik üretime dayalı bir sistem oluşturulmuştur. Bu sistemin avantajı, doğrudan üretime dayalı olması ve halkın ödeme kolaylığı bulmasıdır. Ancak dezavantajı, doğal afetler, salgın hastalıklar veya kıtlık gibi durumlarda vergi gelirlerinin düşmesidir. Günümüz vergi sistemlerinde ise dolaylı ve dolaysız vergilerle daha sürdürülebilir bir gelir kaynağı oluşturulmaktadır. Ancak günümüz sistemlerinde de vergi kaçırma ve kayıt dışı ekonomi gibi sorunlar yaşanabilmektedir.
4. İlk Türk devletlerinde madenciliğin gelişmiş olması ekonomik ve askeri alanlarda nasıl bir etki yaratmıştır? Bu tür teknolojik gelişmelerin toplum üzerindeki uzun vadeli etkileri nelerdir?
Cevap: Madenciliğin gelişmesi, Türk devletlerinde silah üretimini artırarak askeri gücü büyük ölçüde desteklemiştir. Demircilik alanındaki ilerlemeler, kılıç, kalkan ve zırh gibi savaş ekipmanlarının üretimini kolaylaştırmış, bu da Türklerin savaşlarda üstünlük kurmasını sağlamıştır. Ekonomik açıdan ise demir ve diğer madenlerin işlenmesi, ticarette önemli bir yer edinmelerine yol açmıştır. Uzun vadede bu tür teknolojik ilerlemeler, hem ekonomik kalkınmayı hem de devletlerin siyasi gücünü artırarak imparatorlukların kurulmasına zemin hazırlamıştır. Günümüzde madencilik ve sanayi devrimi benzeri bir rol oynamış, sanayi ve teknoloji devrimleri ekonomileri güçlendirmiştir.
İLK TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE EKONOMİ- AÇIK UÇLU SORULAR
1. Soru:
İkta sisteminin Türk İslam devletlerinin ekonomik yapısına ve askerî gücüne sağladığı faydaları değerlendiriniz.
Cevap:
İkta sistemi, tarımsal üretimi artırarak devletin ekonomik gücünü pekiştirmiştir. İkta sahipleri, toprağı işleyen köylülerden vergi toplamış, bu vergiler devletin askerî yapısını finanse etmede kullanılmıştır. Böylece devlet, düzenli bir ordu oluşturmuş ve askerî harcamaları karşılamıştır. Ayrıca, merkezi otoritenin güçlenmesine katkıda bulunarak büyük toprak sahiplerinin ortaya çıkmasını engellemiştir. Bu sistem, Osmanlı’daki tımar sistemine de temel teşkil etmiştir.
2. Soru:
Türk İslam devletlerinde ticaretin gelişmesini sağlayan faktörler nelerdir? Bu faktörlerin devletlerin siyasi ve ekonomik gücüne etkilerini açıklayınız.
Cevap:
Türk İslam devletlerinde ticaretin gelişmesini sağlayan başlıca faktörler, İpek Yolu’nun kontrol edilmesi, kervansarayların inşa edilerek güvenli ticaret ortamının oluşturulması, tüccarlara verilen vergi muafiyetleri ve devletler arası ticari anlaşmalardır. Ticaretin gelişmesi, devletlere önemli vergi gelirleri sağlamış ve ekonomik refahı artırmıştır. Aynı zamanda, uluslararası ilişkiler güçlenmiş ve devletlerin siyasi etkisi genişlemiştir. Bu ekonomik canlılık, ordunun ve yönetim sisteminin finansmanında da önemli bir rol oynamıştır.
3. Soru:
Ahilik teşkilatının esnaf ve üretim üzerindeki etkilerini değerlendiriniz. Günümüzde benzer teşkilatlanmaların ekonomik hayattaki rolü ile karşılaştırınız.
Cevap:
Ahilik teşkilatı, mesleki eğitimi sistemli hale getirerek çırak, kalfa ve usta hiyerarşisini oluşturmuştur. Üretimde kalite kontrolü sağlamış, fiyat istikrarını korumuş ve esnaf arasındaki dayanışmayı teşvik etmiştir. Günümüzde ticaret odaları, esnaf birlikleri ve kooperatifler benzer şekilde işletmelerin düzenlenmesine ve mesleki gelişime katkı sağlamaktadır. Ancak modern ekonomide daha geniş pazarlar ve küresel rekabet olduğu için günümüzde bu tür teşkilatlar daha kurumsal ve geniş çaplı çalışmaktadır.
4. Soru:
Türk İslam devletlerinde uygulanan vergi sistemini değerlendirerek, bu sistemin toplumun farklı kesimleri üzerindeki etkilerini açıklayınız.
Cevap:
Türk İslam devletlerinde vergi sistemi, Müslümanlardan alınan öşür, gayrimüslimlerden alınan haraç ve cizye gibi vergilerle düzenlenmiştir. Zekât gibi dini vergiler de ekonomik dengenin sağlanmasına katkıda bulunmuştur. Vergiler, devletin askerî ve idari harcamalarını karşılamada önemli bir rol oynamıştır. Ancak, gayrimüslimler üzerindeki ek vergiler, sosyal yapıda bazı ayrışmalara neden olabilmiştir. Bu sistem, ekonomik istikrarı sağlasa da vergi yükü halkın ekonomik refah seviyesine doğrudan etki etmiştir.
OSMANLI DEVLETİNDE EKONOMİ- AÇIK UÇLU SORULAR
1. Soru:
Osmanlı ekonomisinde iaşecilik ilkesi neden önemliydi? Bu ilkenin halkın refahı ve devletin ekonomik düzeni üzerindeki etkilerini değerlendiriniz.
Cevap:
İaşecilik ilkesi, Osmanlı ekonomisinin temel ilkelerinden biri olarak halkın temel ihtiyaçlarını uygun fiyatlarla karşılamayı amaçlamıştır. Devlet, üretimin yetersiz olduğu durumlarda müdahale ederek fiyat artışlarını engellemiş ve stokçuluğu yasaklamıştır. Bu uygulama, ekonomik istikrarı sağlamış, halkın refah seviyesini korumuş ve sosyal huzursuzlukları önlemiştir. Ayrıca pazar denetimleri ve fiyat kontrolleri sayesinde tüketiciler korunmuş, esnaf ve tüccarlar arasında adil bir rekabet ortamı oluşturulmuştur.
2. Soru:
Osmanlı Devleti’nin gelenekçilik ilkesi ekonomik gelişimi nasıl etkilemiştir? Uzun vadede bu ilkenin olumlu ve olumsuz sonuçlarını değerlendiriniz.
Cevap:
Gelenekçilik ilkesi, Osmanlı ekonomisinin köklü değişimlerden kaçınmasını sağlamış ve sosyal dengeyi korumuştur. Esnaf teşkilatları olan loncalar üretimi düzenleyerek meslek ahlakını korumuş, ekonomik istikrarı sürdürmüştür. Ancak bu ilke, sanayi devrimi gibi büyük ekonomik değişimlere ayak uydurmayı zorlaştırmış ve Osmanlı’nın zamanla Avrupa karşısında ekonomik olarak geri kalmasına neden olmuştur. Uzun vadede, yenilikçi üretim modellerine mesafeli yaklaşılması, sanayileşmenin gecikmesine ve ekonominin dış ticarete bağımlı hale gelmesine yol açmıştır.
3. Soru:
Osmanlı Devleti’nde tımar sisteminin tarımsal üretime ve devletin askerî gücüne olan katkılarını açıklayınız.
Cevap:
Tımar sistemi, Osmanlı Devleti’nde tarımsal üretimin devamlılığını sağlamak için uygulanmıştır. Topraklar, belirli hizmetler karşılığında tımarlı sipahilere verilmiş, bu toprakları işleyen köylülerden vergi toplanarak üretim teşvik edilmiştir. Bu sistem, hem tarımsal üretimin sürekliliğini sağlamış hem de devletin askerî gücünü desteklemiştir. Tımarlı sipahiler, elde ettikleri vergi gelirleri ile asker beslemiş ve böylece Osmanlı, güçlü bir eyalet ordusu oluşturmuştur. Ancak zamanla sistemin bozulması, tarımsal verimliliğin düşmesine ve devletin askerî gücünün zayıflamasına neden olmuştur.
4. Soru:
Osmanlı’da lonca teşkilatının ekonomik ve sosyal hayata katkılarını değerlendiriniz. Günümüz ekonomik sistemleri ile karşılaştırınız.
Cevap:
Lonca teşkilatı, Osmanlı ekonomisinde üretim ve ticaretin düzenlenmesini sağlayan bir yapıdır. Esnaf ve zanaatkârları bir araya getirerek meslek ahlakını ve üretim kalitesini korumuş, fiyat istikrarını sağlamıştır. Ayrıca loncalar, esnafa eğitim vererek çırak-kalfa-usta sistemini işletmiş ve ekonomik dayanışmayı teşvik etmiştir. Günümüz ekonomik sistemlerinde loncaların yerini ticaret odaları, kooperatifler ve sendikalar almıştır. Ancak modern ekonomide serbest piyasa koşulları hâkim olduğundan, loncalar gibi sıkı denetim mekanizmaları yerine rekabetçi piyasa koşulları daha belirleyici olmaktadır.
5. Soru:
Osmanlı Devleti’nin ticaret politikaları ve kapitülasyon uygulamaları uzun vadede Osmanlı ekonomisini nasıl etkilemiştir? Değerlendiriniz.
Cevap:
Osmanlı Devleti, ticareti geliştirmek için yabancı tüccarlara çeşitli imtiyazlar tanımış, kapitülasyonlar vererek onların Osmanlı topraklarında serbestçe ticaret yapmasına izin vermiştir. Kısa vadede bu politikalar, Osmanlı’nın uluslararası ticarette söz sahibi olmasını sağlamış ve devlet gelirlerini artırmıştır. Ancak uzun vadede yabancı tüccarlar yerli üreticiler karşısında avantaj elde etmiş, Osmanlı ekonomisi dışa bağımlı hale gelmiştir. Sanayileşme sürecinde Avrupa devletlerinin ekonomik gücü artarken, Osmanlı yerli üretimini koruyamayarak ekonomik gerileme sürecine girmiştir.
6. Soru:
Coğrafi Keşiflerin Osmanlı ekonomisi üzerindeki olumsuz etkilerini değerlendiriniz. Osmanlı Devleti, bu değişime karşı nasıl önlemler alabilirdi?
Cevap:
Coğrafi Keşifler sonucunda ticaret yolları değişmiş, Osmanlı’nın kontrolünde bulunan İpek ve Baharat Yolu önemini kaybetmiştir. Bu durum, Osmanlı liman şehirlerinde ticari durgunluğa neden olmuş, devletin gümrük vergilerinden elde ettiği gelirler azalmıştır. Osmanlı, ticari canlılığı koruyabilmek için yerli üretimi destekleyebilir, yeni ticaret yollarına uyum sağlayacak politikalar geliştirebilir ve deniz ticaretinde daha aktif bir rol oynayabilirdi.
7. Soru:
Osmanlı Devleti'nde enflasyonun artmasının ekonomik ve toplumsal sonuçları neler olmuştur? Devlet, bu sorunu nasıl çözmeye çalışmıştır?
Cevap:
Enflasyon nedeniyle Osmanlı’da fiyatlar yükselmiş, akçenin değeri düşmüş ve halkın alım gücü azalmıştır. Devlet, mali dengeyi sağlamak adına yeni vergiler koymuş, ancak bu durum halkın ekonomik yükünü artırarak huzursuzluklara ve isyanlara yol açmıştır. Çözüm olarak, para reformları uygulanmış, gümüş oranı artırılmış ve vergi sisteminde düzenlemelere gidilmiştir. Ancak, küresel ekonomik değişimlere uyum sağlanamadığı için bu önlemler uzun vadede yeterli olmamıştır.
8. Soru:
Tımar sisteminin bozulması Osmanlı’nın tarım ve mali yapısını nasıl etkilemiştir? Devlet, tımar sisteminin çöküşüne alternatif olarak hangi ekonomik düzenlemeleri yapmıştır?
Cevap:
Tımar sisteminin bozulması, tarımsal üretimde azalmaya ve köylülerin topraklarını terk etmesine neden olmuştur. Tarım gelirlerinin düşmesi devletin mali yapısını da olumsuz etkilemiş, bu açığı kapatmak için vergiler artırılmış ve iltizam sistemi yaygınlaştırılmıştır. Ancak iltizam sistemi, mültezimlerin vergi toplama yetkisini kötüye kullanmasına yol açarak halkın daha fazla mağdur olmasına neden olmuştur.
9. Soru:
Sanayi Devrimi ile Osmanlı ekonomisinin Avrupa karşısında rekabet gücünü kaybetmesinin nedenleri nelerdir? Osmanlı, sanayileşmeye ayak uydurmak için hangi politikaları uygulayabilirdi?
Cevap:
Sanayi Devrimi ile Avrupa’da üretim teknolojileri gelişirken, Osmanlı geleneksel üretim yöntemlerine bağlı kalmıştır. Avrupa’dan gelen ucuz ve seri üretilmiş mallar Osmanlı’daki yerli üretimi sekteye uğratmış, ekonomik bağımsızlığı azaltmıştır. Osmanlı, sanayileşmeye ayak uydurabilmek için yerli sanayiyi teşvik edebilir, modern fabrikalar kurabilir ve teknik eğitimlere önem vererek nitelikli iş gücü yetiştirebilirdi.
10. Soru:
Osmanlı Devleti’nde vergi sisteminin zamanla halk üzerinde yarattığı ekonomik baskıları değerlendiriniz. Vergi sistemindeki adaletsizliklerin toplumsal huzura etkileri neler olmuştur?
Cevap:
Osmanlı Devleti’nde vergilerin artması, özellikle köylüler ve esnaf üzerinde büyük bir ekonomik yük oluşturmuştur. Tımar sisteminin bozulması ve vergi toplama yetkisinin mültezimlere devredilmesi, halkın sömürülmesine ve ekonomik dengesizliklerin artmasına neden olmuştur. Bu durum zamanla sosyal huzursuzluklara, isyanlara ve devlet otoritesinin zayıflamasına yol açmıştır. Devlet, vergi sistemini daha adil hale getirmek adına merkezi kontrolü artırabilir ve yerli üretimi teşvik edebilirdi.
CUMHURİYET DÖNEMİ EKONOMİ- AÇIK UÇLU SORULAR
1. Soru:
İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararları değerlendirerek, bu kararların Türkiye'nin ekonomik bağımsızlığına etkilerini analiz ediniz. Bu kararlar hangi alanlarda başarılı olmuş, hangi alanlarda yetersiz kalmıştır?
Cevap:
İzmir İktisat Kongresi, yerli üretimi teşvik etmek, sanayileşmeyi desteklemek ve özel girişimciliği teşvik etmek gibi kararlarla ekonomik bağımsızlık hedeflemiştir. Ancak sermaye yetersizliği ve girişimci eksikliği nedeniyle özel sektör istenilen gelişmeyi gösterememiştir. Devletin ekonomiye doğrudan müdahalesi 1930’dan sonra hız kazanmıştır.
2. Soru:
1923-1929 yılları arasında Türkiye'de uygulanan liberal ekonomi politikalarının başarısız olmasının temel nedenleri nelerdir? Alternatif olarak nasıl bir ekonomik model benimsenebilirdi?
Cevap:
Özel sektörün yeterince gelişmemiş olması, sermaye eksikliği ve altyapı yetersizlikleri nedeniyle liberal ekonomi politikaları istenen sonucu verememiştir. Alternatif olarak, devletin altyapı ve sanayi yatırımlarını daha erken üstlenmesi veya kooperatifçilik gibi modellerle halkın üretime daha fazla katılması sağlanabilirdi.
3. Soru:
1929 Dünya Ekonomik Bunalımı'nın Türkiye ekonomisine etkilerini değerlendirerek, Türkiye'nin devletçi ekonomi modeline geçiş sürecinin nedenlerini tartışınız.
Cevap:
1929 krizi, dünya genelinde ekonomik durgunluk yaratmış, tarım ürünleri fiyatlarını düşürerek Türkiye’yi de etkilemiştir. Özel sektör yatırımları azalmış, işsizlik artmıştır. Bu durum, devletin ekonomiye daha fazla müdahale etmesini zorunlu kılmış ve 1930'larla birlikte devletçi sanayileşme politikaları hız kazanmıştır.
4. Soru:
Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1934-1939) kapsamında gerçekleştirilen sanayi yatırımlarını değerlendirerek, bu yatırımların uzun vadede Türkiye ekonomisine katkılarını tartışınız.
Cevap:
Bu plan kapsamında sanayileşme hızlanmış, Sümerbank, Etibank, Karabük Demir-Çelik Fabrikası gibi büyük yatırımlar yapılmıştır. Uzun vadede bu yatırımlar, Türkiye’nin sanayi altyapısını oluşturmuş ve ithalat bağımlılığını azaltmıştır. Ancak, II. Dünya Savaşı nedeniyle devam eden sanayileşme süreci kesintiye uğramıştır.
5. Soru:
Cumhuriyet’in ilk yıllarında uygulanan ekonomi politikalarını Osmanlı’nın son dönem ekonomi politikalarıyla karşılaştırarak benzerlikleri ve farklılıkları analiz ediniz.
Cevap:
Osmanlı ekonomisi, dış borçlar ve kapitülasyonlar nedeniyle dışa bağımlıydı. Cumhuriyet döneminde ise ekonomik bağımsızlık hedeflenmiş, kapitülasyonlar kaldırılmış ve sanayileşme desteklenmiştir. Osmanlı'da tarıma dayalı ekonomi sürerken, Cumhuriyet ile birlikte sanayi ve finans sektörü güçlendirilmiştir. Ancak, her iki dönemde de ekonomik kalkınmada dış etkenlerin belirleyici olduğu söylenebilir.
Sizin Görüşünüz Bizim İçin Değerli!