9.SINIF, 4.ÜNİTE: İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

 

9.SINIF 4. ÜNİTE:

İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

 

1. "Türk" kelimesi siyasi anlamda ilk olarak 6. ve 7. yüzyıllarda Göktürk Devleti tarafından kullanılmıştır.

2. Türklerin anayurdu Orta Asya'dır. Orta Asya; doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi, güneyde Hindikuş Dağları ve kuzeyde ise Altay dağları ile çevrili olan bölgedir.

3. Orta Asya'da yapılan arkeolojik kazılar sonucunda özellikle "Kurgan: adı verilen mezar odalarında önemli eserlere ulaşılmıştır.

4. Orta Asya'nın en eski kültür bölgesi "Anav" yerleşim sahasıdır. Yapılan kazılarda atın ilk kez Anav kültüründe kullanıldığı ile ilgili bulgular elde edilmiştir.

5. Afonesyova Kültürü, Türklere ait olduğu kesin olarak bilinen en eski kültür bölgesi kabul edilir.

6. Tagar Kültürü; Orta Asya'daki en son Türk kültür bölgesi olmasının yanında öncekilerden daha gelişmiş ve öncekilerin bir sentezidir.

7. "Anav, Afanesyevo, Andrenova, Karasuk ve Tagar" Orta Asya'daki kültür bölgeleridir.

8. Asya Hun Devleti milattan önce 220 yılında Ötüken merkezli kurulmuş, milattan sonra 216 yılında yıkılmıştır. 400 yıl varlık göstermiştir.

9. Asya Hun Devleti'nin kurucusu Teoman'dır. Asya Hun Devleti'ne en parlak dönemini yaşatan Mete Han, 26 boyu Türk tarihinde ilk kez tek bayrak altında toplamıştır.

10. Metehan Türk ordusunu onlu sisteme göre düzenlemiş, günümüzde birçok ülke tarafından Orduda onlu sistem kullanılmaktadır.

11. Türkleri Tarihte ilk kez tek bayrak altında toplayan Asya Hunları, kendilerinden sonra kurulan Türk devletlerini; Ordu, yönetim ve devlet teşkilatı yönüyle etkilemişlerdir.

12. Eski Türk toplumunun sosyal yapısı; Oğuş (aile), Uruğ (aileler Birliği), Boy (Kabile), Budun (millet) ve il (devlet) gibi unsurlardan meydana gelir.

13. I.Göktürk Devleti, 552 yılında Bumin Kağan tarafından Ötüken merkezli kurulmuş ve 630 yılında yıkılmıştır. 80 Yıl varlık göstermiştir.

14. "Türk" adını ilk defa bir devlet adı olarak kullanan Göktürkler, Orta Asya'da kurulan İkinci büyük Türk devletidir.

15. Mukan Kağan, geniş bir coğrafyada yaşayan Türk boylarını hakimiyet altına alarak Göktürklere en güçlü dönemini yaşatmıştır.

16. I.GökTürk Devleti, İpek Yolu hakimiyeti için Akhunlara karşı Sasanilerle; Sasanilere karşı Bizansla ittifak yapmışlardır.

17. Birinci Göktürk Devleti, "Türk" adını ilk defa bir devlet adı olarak kullanmışlardır. Bu Göktürkler'in ulusçu devlet anlayışına sahip olduklarını gösterir.

18. II. Göktürk Devleti 682 yılında Kutluk (İlteriş) Kağan tarafından kurulmuş ve 744 yılında yıkılmıştır. Yaklaşık olarak 70 yıl varlık göstermiştir.

19. II. Göktürk devletine en parlak dönemini yaşatan Bilge Kağan'ın ölümünden sonra taht kavgaları yaşanmış ve devlet zayıflamıştır.

20. Türklere ait en eski Yazılı kaynaklar olan Orhun Kitabeleri, II. Göktürk dönemine ait belgelerdir.

21. Uygurlar, 744 yılında Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kurulmuş ve 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmıştır. Uygurlar, 100 yıl varlık göstermiştir.

22. Uygurlar, ilkin Ötüken merkezli kurulmuş daha sonra Başkent Karabalagasun'a taşınmıştır.

23. Uygurlar, Türk devletleri arasında ilk kez yerleşik hayata geçerek tarımsal faaliyetlerde bulunmuş, köy ve şehirler kurmuşlardır.

24. Türk devletleri içerisinde ilk defa matbaayı kullanan Uygurlar, Çin ile gelişen ilişkiler neticesinde Maniheizm dinini kabul etmişlerdir.

25. Maniheizm dininin et yemeyi ve savaşmayı yasaklaması nedeniyle Türkler savaşçı özelliklerini kaybetmişler; fakat bilim, sanat ve edebiyatta ilerlemişlerdir

26. Türklerde, devleti yönetme yetkisinin Gök tanrı tarafından bir kişiye veyahut bir aileye verildiğine inanılmış ve buna Kut Anlayışı adı verilmiştir.

27. Tarihte, kaynağı Tanrı bağışına dayanan ve eski Türklerde görülen iktidar tipine karizmatik iktidar adı verilmiştir.

28. Orta Asya'da yaşayan Türkler geniş bozkırlar nedeniyle hayvancılıkla geçimlerini sağlamışlar ve Konar göçer bir yaşam sürmüşlerdir.

29. İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde Kurultay (Toy) devlet meselelerinin görüşüldüğü ve yönetim ile ilgili kararların alındığı en yüksek kurumdur. Kurultay üyelerine Toygun adı verilmiştir. Kurultayda alınan kararların uygulanması görevini ayukı (hükümet) yerine getirirdi.

30. İlk Türk devletlerinde ülke idaresi; doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılarak yönetilmiş buna "ikili teşkilat" adı verilmiştir. Ülkenin doğusunu Kağan, batısını ise Kağan'ın kardeşi yabgu yönetmiştir.

31. İlk Türk devletlerinde devlet düzenini sağlayan yazılı olmayan hukuk kurallarına Töre adı verilmiştir.

32. Sosyal devlet; halk arasındaki eşitsizliği gidermeye çalışan, halka hizmet götürmeyi görev kabul eden yönetim anlayışına verilen isimdir.

33. 6. Yüzyılın ortalarında Baykal Gölü'nün doğusundan Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanan geniş alanda dağınık olarak yaşayan Türk boylarına "Töles" adı verilmiştir.

34. Kağan'ın olmadığı zamanlarda kurultaya başkanlık eden ve aynı zamanda hükümet başkanlığı yapan görevliye "Aygucı" adı verilir.

35. Eski Türk devletlerindeki Kut inancı başka ailelerin hükümdarlık iddiasının önüne geçilmesinde etkili olmuştur.

36. İlk Türk devletlerinde uygulanan ikili teşkilat, merkeziyetçi yönetimin kurulmasını zorlaştırmıştır.

37. Orta Asya'daki Türk devletlerinin konar göçer yaşam tarzına sahip olmaları, taşınabilir malzemelerden eşyalar yapmalarını zorunlu kılmıştır.

38. Uygurlar; tarihte askeri ve siyasi başarılarından çok, kültürel faaliyetleri ile tanınmışlardır. Saraylar ve tapınaklar inşa etmişler; Kağıt ve matbaayı kullanmışlar; kendilerine özgü alfabe hazırlamışlardır.

39. Türk devlet teşkilatının temelleri Asya Hunları tarafından atılmıştır.

40. II. Göktürk hükümdarı Bilge Kağan'ın budizmi kabul etme ve şehirlerin etrafını surlarla çevirme isteği, Türk töre ve yaşam tarzına aykırı olması gerekçesiyle Kurultay tarafından reddedilmiştir.

41. İslam öncesi Türklerde mezarların başına dökülen taşlara Balbal adı verilmiştir.

42. İlk Türk devletlerinde hükümdarların kaldıkları çadıra "Otağ" adı verilmiştir.

43. Orta Asyadaki konar göçer yaşam tarzından ötürü Türk devlet anlayışında eli silah tutan herkes asker sayılmış ve Ordu her an savaşabilecek özelliklere sahip olmuştur. ( Ordu-millet anlayışı)

44. Savaşta önce saldırı sonra sahte ricat (geri çekilme) ile düşmanı çembere alarak yok etmeyi amaçlayan Türklere özgü savaş yöntemine "Turan taktiği" adı verilmiştir.

45. Asya Hun Devleti'nin yıkılmasından sonra Orta Asya'da yaşayan Hunların 375 yılında  Karadenizinin kuzeyinden Batıya(Avrupa'ya) doğru yaptıkları göç hareketine Kavimler Göçü adı verilir.

46. Kavimler Göçü sırasında ilkin Roma İmparatorluğu zayıflayarak 395 yılında doğu(bizans) ve batı (italya) olmak üzere ikiye ayrılmış daha sonra Batı Roma İmparatorluğu 476 yılında yıkılmıştır.

47. Kavimler Göçü sonrasında halkın kendi güvenliğini sağlamak için derebeylere (ağalara) sığınmasıyla Avrupa'da Feodalite (Derebeylik) rejimi ortaya çıkmıştır.

48. Avrupa Hun Devleti 370 yılında Balamir tarafından Macaristan merkezli kurulmuş, 469 yılında yıkılmıştır. Devlet Yüzyıl varlık göstermiştir.

49. Atilla zamanında Avrupa hunları ile Bizans İmparatorluğu arasında Margus ve Anatolios antlaşmaları imzalanmıştır. Avrupa Hun Devleti bu antlaşmalarla Bizans imparatorluğu'na üstünlüğünü kabul ettirmiştir.

50. Avrupalıların gözünde Tanrı tarafından gönderilmiş bir Cezalandırıcı olarak görülen Avrupa Hun Hükümdarı Atilla "tanrının kırbacı" lakabını almıştır.

51. Bizans İmparatorluğu'nun başkentini (İstanbul'u) kuşatan ilk Türk devleti Avarlar olmuştur. Tarihte Avarlar, Bulgarlar ve Osmanlılar İstanbul'u kuşatan Türk devletleridir.

52. Kafkasların kuzeyinde kurulmuş olan Hazarlar museviliği benimseyen ilk ve tek Türk devletidir.

53. Bizans ordusunda paralı askerlik yapan Peçenekler, Malazgirt Savaşı sırasında Büyük Selçuklular tarafından geçerek Bizanslıların yenilmelerinde etkili olmuşlardır.

54. Büyük Selçuklu, Türkiye Selçuklu ve Osmanlı Devletlerinin ataları oğuzlardır. Oğuzlar 24 boydan meydana gelmişlerdir. İslamiyeti kabul eden oğuzlara Türkmen adı verilmiştir.

55. Turgişlerin hükümdarı Baga Tarkan kendi adına madeni para bastıran ilk Türk hükümdarı olmuştur.

56. Dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı Kırgızlara aittir

57. Orta Asya'da İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyu Karluklulardır.

58. Milli Rus edebiyatının ilk örneği olan İgor destanının konusunu Ruslarla-Kumanlar’ın 1185 yılında yaptıkları savaş teşkil etmektedir.

59. Kavimler Göçünü konu alan "Nibelungen Destanı" Almanlara ait bir destandır.

60. Subaşı, eski Türklerde ordunun başı anlamında kullanılan kavramdır.

61. Kavimler Göçü sonrasında Avrupa'da Feodalite ortaya çıkmış ve siyasi yönetim şekli olarak da yayılmıştır.

62. Kıpçaklar Mısır'daki Eyyubi ve Memlük ordularının temelini oluşturan Türk topluluğudur.

63. İslamiyet öncesi Türklerde kadınların gerektiğinde Ticaretle uğraşması ve savaşlara katılması kadınların toplumda etkin bir konuma sahip olduğunu gösterir.

64. Uygurların Borç olarak alınan mal ve paraya aylık faiz İşletmeleri Türklerde bankacılığın temeli olarak kabul edilmektedir.

65. Türklerdeki "ülke hanedanın ortak malıdır" anlayışının bir sonucu olarak ilk Türk devletlerinde ülke doğu ve batı şeklinde iki idari bölgeye ayrılmış, ülkenin doğusunu hükümdar; batısını ise hükümdarın kardeşi yönetmiştir.

66. Kafkaslarda Emevilerle savaşarak bölgede Müslümanlığın yayılmasını geciktiren Türk devleti Hazarlardır.

67. İslamiyet öncesi Türklerin taşınabilir malzemelerden eşyalar yapmaları, konar göçer yaşam tarzının bir sonucudur.

68. Emevilerle mücadele ederek Arapların Orta Asya'da Hakimiyet kurulmasını engelleyen Türk devleti Türgişlerdir.

69. Hun Türklerinin 375 yılında Karadeniz'in kuzeyinden Avrupa'ya girmesiyle, Avrupalı kavimlerin birbirini itmesi ile gerçekleşen Kavimler Göçü "domino taşı etkisi" ifadesi ile tanımlanmıştır.

70. Tarihte düzenli ilk Türk ordusu Asya Hun Hükümdarı Metehan tarafından MÖ. 209'da kurulmuştur.

 

KAYNAK: muallimitarih.blogspot.com

AVRASYA’DA İLK TÜRK İZLERİ

Türk adına, gerek kaynaklarda gerekse araştırmalarda çeşitli anlamlar verilmiştir.

Türk adı; Çin kaynaklarına göre “miğfer”, Kaşgarlı Mahmut’a göre “olgunluk çağı”, A. Wambery’e (Vambrey) göre “türemek”, Ziya Gökalp’e göre “kanun ve nizam sahibi”, “güç, kuvvet” anlamına gelmektedir.

Türk adı, 552’de bağımsızlığını ilan eden Kök Türk Devleti’yle resmî bir kimlik kazanmıştır.

Coğrafi Ad Olarak Türkiye kelimesi, ilk olarak 6. yüzyılda Bizans kaynaklarında “Orta Asya” için kullanmış, 12. yüzyıldan itibaren Anadolu ise Türkiye olarak tanınmaya başlanmıştır.

Not: Türklerin çok geniş bir coğrafyaya yayılmış olmaları Türk Tarihini bir bütün olarak incelememize imkân vermemektedir. Türk tarihini tam olarak inceleyebilmek için Çin, Hint, Pers, Arap, Rus, Bizans, İtalyan, Latin, vb. kaynakları bilmek gereklidir.

 

ORTA ASYA KÜLTÜR MERKEZLERİ

Türklerin bilinen ilk ana yurdu Orta Asya’dır.

Orta Asya, batıda Hazar Denizi, kuzeyde Kırgız bozkırları ve Altay Dağları, doğuda Moğolistan ve Çin’in batısı (Doğu Türkistan), güneyde ise Tibet Platosu ve Hindukuş Dağları arasında yer alır.

Orta Asya’da yapılan arkeolojik kazılar sonucunda yazıdan önceki döneme ait önemli kültür merkezleri ortaya çıkarılmıştır.

 

ANAV KÜLTÜRÜ (MÖ 4000-MÖ 1000)

Anav, günümüzde Aşkabat’ın (Türkmenistan) güneydoğusunda bir yerleşim bölgesidir. Orta Asya’nın en eski kültürüdür.

 

AFANESYEVO KÜLTÜRÜ (MÖ 2500-MÖ 1700)

Türklere ait en eski kültür bölgesi olarak kabul edilmektedir. Altay-Sayan Dağları’nın güneybatı bölgesinde (Minusinsk Bölgesi), buluntu yerine bağlantılı olarak Afanesyevo adıyla bilinir.

Çakmak taşından ok uçları, bıçaklar, kemik iğneler, bakır eşyalar, basit çömlekler bu kültürün belli başlı eserleridir.

 

ANDRONOVA KÜLTÜRÜ (MÖ 1700-MÖ 1200)

Yenisey yakınlarındaki Andronova kültür bölgesi bir önceki Afanesyevo kültürünün gelişmiş şeklidir.

 

KARASUK KÜLTÜRÜ (MÖ 1200-MÖ 700)

Andronova kültürü ile benzerlik gösteren Karasuk kültürü adını Karasuk Nehri’nden almıştır. Dünyanın pek çok bölgesine göre demir daha erken işlenmeye başlamıştır.

İskit kültürünü oluşturan atlı-göçebe kültürünün Orta Asya'ya yayılmasını sağlamışlardır.

 

TAGAR KÜLTÜRÜ (MÖ 700-MÖ 300)

Karasuk kültürünün takipçisi olan Tagar kültürü, kendinden önceki Türk kültürlerinin bir sentezi ve gelişmiş şeklidir.

Tunçtan bıçak, ok uçları, küçük hayvan heykelleri, çeşitli hayvan tasvirleri ve otağ şeklinde ağaç evler bu kültürün belli başlı eserleridir. DEVAMI…..