9.SINIF, 3.ÜNİTE: ORTAÇAĞ'DA DÜNYA

 

3. ÜNİTE: ORTA ÇAĞ’DA DÜNYA

Bu ders notu, Orta Çağ'da dünya tarihine dair çeşitli konuları ele almaktadır. İçeriğinde şunlar bulunmaktadır:

• Siyasi Yapılar: Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılması ve Batı Roma'nın yıkılmasından sonra Avrupa'da ortaya çıkan feodal siyasi yapılar.
• Sasani Devleti: Sasanilerin coğrafi yayılımı, yönetim şekli ve nihayetinde yıkılışı.
• Moğol İmparatorluğu: Moğol İmparatorluğu'nun kurulması, Cengiz Han’ın istilaları ve imparatorluk yapısı.
• Sosyal, Ekonomik ve Askerî Durum: Orta Çağ imparatorluklarının sosyal, ekonomik ve askeri yapıları.
• Veba Salgını: 1347-1351 yılları arasında Avrupa'da meydana gelen veba salgınının etkileri.
• Ekonomi ve Sosyal Sınıflar: Tarım ekonomisi, artı ürünlerin toplumun tabakalaşmasına etkisi ve ortaya çıkan sosyal sınıflar.
• Toplumsal Tabakalaşma: İlk ve Orta Çağ'da toplumsal tabakaların gelişimi, Hindistan'daki kast sistemi gibi örnekler.
• Ticaret: Orta Çağ’da Asya ile Avrupa arasındaki ticaret yolları ve bu yolların kültürel alışverişe etkisi.
• Ticaret Yolları: Kral Yolu, İpek Yolu, Kürk Yolu ve Baharat Yolu’nun tanımları ve önemleri.
• Ordu: Orta Çağ ordularının yapısı ve savaş stratejileri, ücretli askerlik sistemi.
• Yerleşik ve Konar-Göçer Topluluklar: Bu iki yaşam tarzı arasındaki savaşlar ve konar-göçer toplulukların askerî üstünlüğü.
• Kanunların Gelişimi: Roma Hukuku ve Moğol İmparatorluğu’nun hukuk sistemleri ve bunların tarihî gelişimi.

ORTA ÇAĞ’DA SİYASİ YAPILAR

MS 395 yılında Roma İmparatorluğu’nun Batı ve Doğu Roma olarak ikiye ayrılması, Avrupa’da büyük siyasi gelişmelere yol açmıştır. Batı Roma İmparatorluğu’nun 476’da yıkılmasından sonra, Avrupa’da feodal siyasi yapılar ortaya çıkmıştır. Germen kabileleri Avrupa’da Frank, Vizigot, Ostrogot, Sakson gibi krallıklar kurmuşlardır. Feodalizm, siyasi gücün krala ait olup kralın siyasi otoritesini mutlak sadakat koşuluyla ve kontrollü olarak derebeyleriyle paylaştırdığı yönetim anlayışıdır.

SASANİ DEVLETİ

Sasaniler, Kafkasya, Mezopotamya ve İran’a hükmetmiştir. Yönetim şekli monarşi olan bu imparatorlukta, krallar Tanrı Ahuramazda’nın yeryüzündeki temsilcisi olarak kabul edilmiştir. 651 yılında Nihavend Savaşı’nda yenilip yıkılmıştır.

MOĞOL İMPARATORLUĞU

Moğol İmparatorluğu’nun kurucusu Cengiz Han’dır. Cengiz Han, dünyanın en geniş kara imparatorluğunu kurmuş, topraklarını dört oğlu arasında paylaşmıştır. Şamanizm'in Moğollar üzerindeki etkisi büyüktür.

İMPARATORLUKLARDA SOSYAL, EKONOMİK VE ASKERÎ DURUM

Germen kabileleri Roma’nın eski idari sistemine benzer yapılar kurarak Avrupa’da feodalizmi başlatmıştır. Bizans ticarete dayanan bir ekonomiye sahipken, Sasaniler topraktan alınan vergilere ve Moğollar hayvancılığa dayanmaktaydı. Ordu teşkilatları Bizans, Sasani ve Moğol imparatorluklarında düzenliydi.

ORTA ÇAĞ’DA AVRUPA’DA VEBA SALGINI (1347-1351)

Veba salgını 1347’de Sicilya’da başlamış ve Avrupa’ya yayılarak nüfusun neredeyse yarısını öldürmüştür. Salgın, Avrupa’nın ekonomik, sosyal ve kültürel hayatını derinden etkilemiştir.

TARIMDAN TİCARETE EKONOMİ: ARTI ÜRÜNDEN SOSYAL SINIFLARA

Artı ürünlerin bir merkezde toplanması ve dağıtılması toplumda tabakalaşmayı ortaya çıkarmıştır. Bu durum, çiftçi, esnaf, tüccar ve savaşçı gibi mesleklerin doğmasına neden olmuştur.

İLK VE ORTA ÇAĞ’DA TOPLUMSAL TABAKALAŞMA

Toplumsal tabakalaşma, ekonomik ve toplumsal eşitsizliklerin görünür hâle gelmesidir. Hindistan’da Kast sistemi bunun en güzel örneğidir.

ORTA ÇAĞ’DA TİCARET

Orta Çağ’da Asya ile Avrupa arasındaki ticaret yolları, ipek, porselen, baharat gibi ürünleri taşımıştır. Ticaret yolları kültürel alışverişe imkân sağlamıştır.

İLK VE ORTA ÇAĞ’DA TİCARET YOLLARI

• Kral Yolu: Anadolu’da Pers İmparatoru Darius tarafından yaptırılmıştır.
• İpek Yolu: Çin ve Orta Doğu ile Batı ülkeleri arasındaki en işlek kara ticaret yoludur.
• Kürk Yolu: Don Nehri’nden başlayıp Ural Dağları ve Güney Sibirya’ya kadar uzanır.
• Baharat Yolu: Hindistan'dan Avrupa’ya uzanan ticaret yoludur.

ORTA ÇAĞ’DA ORDU

Batı Avrupa’da şövalyeler, Bizans İmparatorluğu’nda ise ücretli askerler görülmüştür. Moğol ordusu gönüllü birliklerden oluşmaktaydı. 14. yüzyıldan itibaren Avrupa’da sürekli piyade kıtaları bulundurulmaya başlanmıştır.

YERLEŞİK VE KONAR-GÖÇERLER ARASINDAKİ SAVAŞLAR

Konar-göçer topluluklar, genellikle yerleşik topluluklara karşı üstünlük sağlamıştır.

KANUNLAR GELİŞİYOR

Roma İmparatorluğu’nun hukuk kuralları, bugünkü Avrupa ülkelerinde uygulanan hukuk sisteminin temelini oluşturur. Moğol hukuk ve askerlik işlerini düzenleyen kanunlara “Cengiz Han Yasası” denilmiştir.

Sonuç

Orta Çağ'da dünya tarihi, siyasi yapılar, güçlü imparatorluklar, toplumsal ve ekonomik değişimler, ticaret ağları ve kanunlar gibi çeşitli dinamiklerle karakterize edilmiştir. Bu dönemde Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması ve Batı Roma’nın yıkılmasıyla başlayan olaylar, Avrupa'da feodalizmin ve karmaşık sosyo-ekonomik yapıların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Sasani, Bizans ve Moğol imparatorlukları gibi büyük devletler, dönemin siyasi ve askeri sahnesine damga vurmuş ve çeşitli savaşlar ve stratejik ittifaklarla etkileşimde bulunmuşlardır.

Veba salgını ve Kavimler Göçü gibi olaylar, Avrupa'nın demografik, ekonomik ve sosyal yapısını derinden etkilemiştir. Ticaret yollarının gelişimi, kıtalar arası kültürel ve ekonomik bağları güçlendirmiştir. Bu süreçte artı ürün kavramı ve toplumsal tabakalaşma, yeni ekonomik ve sosyal sınıfların oluşmasına neden olmuştur.

Orta Çağ'da hukuk sistemleri de önemli bir evrim geçirmiştir. Roma Hukuku ve Cengiz Han Yasası gibi düzenlemeler, sonraki yüzyıllarda hukukun temel taşlarını oluşturmuştur. Yerleşik ve konar-göçer toplumlar arasındaki etkileşimler ve savaşlar, dönemin askeri yapısını ve savaş stratejilerini şekillendirmiştir.

Bu notlar sayesinde, Orta Çağ’ın siyasi, ekonomik, sosyal ve hukuki dinamiklerini daha iyi anlayarak, tarihin karanlık dönemlerine ışık tutacak ve bugünün dünyasına açılan pencereler bulacaksınız. Bu bilgilerin, tarihsel olayların neden ve sonuçlarını kavramanızı ve daha geniş bir perspektif kazanmanızı sağlayacağına inanıyorum. Tarihin bu büyülü yolculuğunda başarılı olmanızı dilerim.

KONU İLE ALAKALI ANAHTAR KELİMELER

1. Roma İmparatorluğu’nun Ayrılması:

   • Açıklama: MS 395'te Batı ve Doğu Roma İmparatorlukları olarak ikiye ayrılması büyük siyasi değişimlere yol açtı.

2. Batı Roma İmparatorluğu:

   • Açıklama: 476 yılında yıkıldı ve Avrupa'da feodal yapıların oluşmasına yol açtı.

3. Feodalizm:

   • Açıklama: Siyasi gücün krala ait olduğu, kralın siyasi otoritesini derebeyleriyle paylaştığı sistem.

4. Germen Kabileleri:

   • Açıklama: Avrupa’da Frank, Vizigot, Ostrogot ve Sakson gibi krallıklar kurdular.

5. Sasani Devleti:

   • Açıklama: Kafkasya, Mezopotamya ve İran’da hüküm sürmüş güçlü bir monarşi imparatorluğuydu.

6. Moğol İmparatorluğu:

   • Açıklama: Temuçin (Cengiz Han) tarafından kurulan dünyanın en geniş kara imparatorluğudur.

7. Şamanizm:

   • Açıklama: Moğollar üzerinde önemli etkiye sahip dini inanış.

8. Nihavend Savaşı:

   • Açıklama: 651 yılında Hz. Ömer döneminde Sasanilerin yenilerek yıkılmasına neden olan savaş.

9. Kavimler Göçü:

   • Açıklama: Germen kabilelerin Avrupa içlerine göç etmesi ve büyük değişimlere neden olması.

10. Byzans İmparatorluğu:

    • Açıklama: Ticaretle uğraşan, Çin ve Hindistan’dan Avrupa’ya ürün getiren imparatorluk.

11. Veba Salgını (1347-1351):

    • Açıklama: Avrupa'nın nüfusunun neredeyse yarısının ölümüne yol açan büyük salgın.

12. Artı Ürün:

    • Açıklama: Üretim fazlası ürünlerin depolanması ve toplumsal tabakalaşmayı ortaya çıkarması.

13. Toplumsal Tabakalaşma:

    • Açıklama: Zenginlik artışıyla birlikte toplumsal sınıfların daha belirgin hale gelmesi.

14. Kast Sistemi:

    • Açıklama: Hindistan’da toplumsal sınıfların yaşam boyunca belirli olduğu toplumsal düzen.

15. Ticaret Yolları:

    • Açıklama: Asya ile Avrupa arasındaki ticarette kullanılan yollar (Kral Yolu, İpek Yolu, Kürk Yolu, Baharat Yolu).

16. Kral Yolu:

    • Açıklama: Pers İmparatoru Darius’un yaptırdığı, Salihli civarındaki Sardes’ten Pers İmparatorluğu’nun başkenti Sus’a kadar uzanan yol.

17. İpek Yolu:

    • Açıklama: Çin ve Orta Doğu ile Batı arasındaki en işlek kara ticaret yolu.

18. Kürk Yolu:

    • Açıklama: Don Nehri’nden başlayıp Güney Sibirya ve Çin’e kadar uzanan ticaret yolu.

19. Baharat Yolu:

    • Açıklama: Hindistan’dan Avrupa’ya uzanan ticaret yolu.

20. Feodal Sistem:

    • Açıklama: Batı Avrupa'da Franklar tarafından geliştirilmiş askerî düzen.

21. Ücretli Askerlik Sistemi:

    • Açıklama: Birçok Orta Çağ devletinde görülen paralı askerlik sistemi.

22. Cengiz Han Yasası:

    • Açıklama: Moğol İmparatorluğu'nun hukuk ve askerlik işlerini düzenleyen kanunlar, “Büyük Yasa” olarak da bilinir.

23. Justinianus Kanunları:

• Açıklama: Roma İmparatorluğu’nda toplumu düzenleyen yazılı kurallar; toplumun en küçük birimi olan aile kurumu ve evlilik konusunu dinî temele oturtmuştur.

AÇIK UÇLU Sorular ve Cevaplar

1. Roma İmparatorluğu'nun MS 395 yılında ikiye ayrılmasının Avrupa'daki siyasi yapılar üzerindeki etkilerini açıklayınız.

   • Cevap: MS 395'te Roma İmparatorluğu'nun Batı ve Doğu Roma olarak ikiye ayrılması, Avrupa'da büyük siyasi değişimlere sebep olmuştur. Batı Roma İmparatorluğu'nun 476'da yıkılmasının ardından, Avrupa güçlü bir merkezi otoriteden yoksun kalmıştır. Bu dönem, Germen kabilelerinin Avrupa’da Frank, Vizigot, Ostrogot, Sakson gibi krallıklar kurmasına ve feodal siyasi yapıların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Feodalizm sistemi, siyasi otoritenin mutlak sadakat koşuluyla derebeyleriyle paylaşıldığı bir yönetim anlayışını getirmiştir 

     
     

2. Feodalizmin Orta Çağ Avrupa'sındaki sosyo-ekonomik yapıyı nasıl şekillendirdiğini ve bu sistemin temel özelliklerini tartışınız.

   • Cevap: Feodalizm, siyasi gücün krala ait olduğu ve kralın bu otoriteyi sadakat ve kontrollü bir şekilde derebeyleri ile paylaştığı bir sistemdir. Bu sistemde, toprağa sahip olan soylular, sosyal, ekonomik ve siyasi gücün belirleyicisi oldu. Feodal dönemde krallar, kontlarla ve piskoposlarla danışarak yönetim kararları aldı. Ruhban sınıfı ve soylular arasındaki işbirliği, feodalizmin ve dogmatizmin Orta Çağ boyunca Avrupa'da egemen olmasını sağladı. Bu yapı, tarım ekonomisine dayanarak artı ürünlerin bir merkezde toplanması ve toplumsal tabakalaşma ile şekillendi 

     
     

3. Sasani İmparatorluğu'nun yönetim şekli ve genişleme politikalarını detaylandırarak, Bizans İmparatorluğu ile olan ilişkilerini açıklayınız.

   • Cevap: Sasani İmparatorluğu, monarşi ile yönetilmiş güçlü bir devletti. Krallar, Tanrı Ahuramazda’nın yeryüzündeki temsilcisi olarak kabul edilmiş ve "Şehinşah" (Kralların Kralı) unvanını taşımıştır. Sasaniler, doğuda Orta Asya, batıda Suriye ve Anadolu'ya kadar genişlemiştir. Bizans İmparatorluğu ile uzun süre savaşmışlardır ve bu savaşlar sonucunda Anadolu’yu kontrolleri altına almışlardır. Ancak Hz. Ömer Dönemi'nde Nihavend Savaşı’nda yenilip 651 yılında yıkılmışlardır 

     
     

4. Cengiz Han yönetimindeki Moğol İmparatorluğu'nun istila hareketleri ve bu hareketlerin dünya tarihinde yarattığı etkiyi analiz ediniz.

   • Cevap: Cengiz Han, 1206 yılında kağan seçildikten sonra dünya tarihinin en büyük kara imparatorluğunu kurmak için büyük istila hareketlerine başladı. Cengiz Han hayattayken, imparatorluğu dört oğlu arasında paylaştırdı. Moğolların Şamanizm’e dayalı inançları vardı ve askerî yapıları gönüllü birliklerden oluşuyordu. Moğol istilaları, Asya ve Avrupa'da büyük sosyal, ekonomik ve kültürel değişimlere yol açtı. Batılı ülkeler ile doğu arasında ticaret yollarını korudular ve yeni ticaret yollarının açılmasına yardımcı oldular 

5. Orta Çağ’da Avrupa'da meydana gelen veba salgınının (1347-1351) ekonomik, sosyal ve demografik etkilerini tartışınız.

• Cevap: 1347'de Sicilya'da başlayan veba salgını Avrupa'ya yayıldı ve nüfusun neredeyse yarısının ölümüne sebep oldu. Bu salgın, Avrupa'nın ekonomik, sosyal ve demografik yapısını derinden etkiledi. Salgının ardından iş gücü kaybı yaşandı, bu da tarım üretiminin azalmasına ve ekonominin çökmesine neden oldu. Salgın aynı zamanda sosyal yapı üzerinde de yıkıcı etkiler yaptı; halk arasında psikolojik güvensizlik ve korku yaygınlaştı. Kültürel ve dini hayat da bu dönemden etkilendi, insanlar toplumsal kuralları sorgulamaya başladı.

10 ADET Soru ve Cevap

1. MS 395 yılında Roma İmparatorluğu nasıl ikiye ayrıldı?

   • Batı ve Doğu Roma İmparatorlukları olarak ikiye ayrıldı.

2. Batı Roma İmparatorluğu hangi yıl yıkıldı?

   • 476 yılında yıkıldı.

3. Feodalizm nedir?

   • Siyasi gücün krala ait olup, kralın bu otoriteyi mutlak sadakat koşuluyla derebeyleriyle paylaştığı yönetim anlayışıdır.

4. Sasani İmparatorluğu'nun yönetim şekli nasıldı?

   • Monarşi ile yönetiliyordu ve krallarını Tanrı Ahuramazda’nın yeryüzündeki temsilcisi olarak kabul ediyordu.

5. Cengiz Han istila hareketleri ile hangi imparatorluğu kurdu?

   • Moğol İmparatorluğu'nu kurdu.

6. Sasani İmparatorluğu hangi savaşta yenilip yıkıldı?

   • Nihavend Savaşı'nda yenilip 651 yılında yıkıldı.

7. Feodal sistemin ortaya çıkmasında hangi kabilelerin etkisi olmuştur?

   • Germen kabileleri etkili olmuştur.

8. 1347-1351 yılları arasında Avrupa'da meydana gelen büyük salgın nedir?

   • Veba salgını.

9. Orta Çağ'da ticaret yolları hangileridir?

   • Kral Yolu, İpek Yolu, Kürk Yolu ve Baharat Yolu.

10. Roma hukuk sisteminin önemli bir başlangıç noktası nedir?

• "12 Levha Kanunları"dır.

10 Çoktan Seçmeli Soru

1. Orta Çağ'da Avrupa'nın siyasi yapısını şekillendiren ve bu döneme damgasını vuran sistem hangisidir?

   • A) Monarşi
   • B) Demokrasi
   • C) Feodalizm
   • D) Oligarşi

2. Sasani İmparatorluğu'nun yöneticileri hangi unvanı kullanmıştır?

   • A) Firavun
   • B) Şehinşah
   • C) İmparator
   • D) Prens

3. Cengiz Han, Moğol İmparatorluğu'nu kurarken hangi inanç sistemi Moğollar üzerinde etkili olmuştur?

   • A) Şamanizm
   • B) Budizm
   • C) Hristiyanlık
   • D) İslam

4. Moğol İmparatorluğu'nun ana geçim kaynağı nedir?

   • A) Tarım
   • B) Madencilik
   • C) Tuğla üretimi
   • D) Hayvancılık

5. Orta Çağ'da Bizans İmparatorluğu'nun ekonomisi hangi faaliyete dayanıyordu?

   • A) Tarım
   • B) Ticaret
   • C) Madencilik
   • D) İmalat

6. Sasani İmparatorluğu'nun ekonomik temeli neye dayanıyordu?

   • A) Ticaret
   • B) Topraktan alınan vergiler
   • C) Denizcilik
   • D) Balıkçılık

7. 1347-1351 yılları arasında Avrupa'da büyük tahribata yol açan salgın nedir?

   • A) İspanyol Gribi
   • B) Tifo
   • C) Veba
   • D) Kolera

8. İlk ve Orta Çağ'da Çin ve Batı ülkeleri arasındaki en işlek ticaret yolu hangisidir?

   • A) Kral Yolu
   • B) İpek Yolu
   • C) Baharat Yolu
   • D) Deniz Yolu

9. Orta Çağ’da Avrupa’daki orduların temel askerî gücünü oluşturan unsurlar hangileridir?

   • A) Yelkenli gemiler
   • B) Süvariler ve şövalyeler
   • C) Hava Kuvvetleri
   • D) Topçular

10. Moğollarda kurultay nedir?

    • A) Askerî bir birlik
    • B) Ekonomik bir örgütlenme
    • C) Danışma meclisi
    • D) Ticaret yolları

Cevaplar

1. C) Feodalizm
2. B) Şehinşah
3. A) Şamanizm
4. D) Hayvancılık
5. B) Ticaret
6. B) Topraktan alınan vergiler
7. C) Veba
8. B) İpek Yolu
9. B) Süvariler ve şövalyeler
10. C) Danışma meclisi