KARAHANLILAR: Orta Asya'nın Türk-İslam Devleti

 

KARAHANLILAR: Orta Asya'nın Türk-İslam Devleti

Tarihin derinliklerinde, Orta Asya'nın kutsal topraklarından yükselen bir Türk-İslam devleti vardı: Karahanlılar. Uygur Devleti'nin yıkılması sonrasında, Bilge Kül Kadir Han tarafından 840 yılında Orta Asya'da kurulan bu devlet, Türk tarihinde iz bırakan önemli bir hanedanlık oldu.

Köken ve İdari Yapı

Karahanlı Devleti, Karluk, Yağma ve Çiğil Türk boylarının bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Devletin ilk merkezi Balasagun olsa da daha sonraları Kaşgar'a taşınmıştır. Ülke toprakları Ülüş adı verilen idari yapılanma ile hanedan üyeleri arasında paylaşılmıştır. Toy (Kurultay) adı verilen meclislerde devlet meseleleri tartışılmış ve kararlar alınmıştır.

Dil, Din ve Kültür

Karahanlılar, Orta Asya'da milliyetçi bir devlet kurarak Türk kültürünü ve dilini korumuşlardır. Uygur alfabesini kullanarak Türkçeyi resmi dil olarak kabul etmeleri, Arapça ve Farsça'nın yayılmasını engellemiştir. Satuk Buğra Han döneminde (932) İslamiyet resmi din olarak kabul edilmiş ve İslamiyet'e geçen ilk Türk devleti olmuştur.

Edebiyat ve Sanat

Karahanlı dönemi, Türk-İslam edebiyatının ve sanatının ilk izlerini taşır. Bu dönemde yazılan önemli eserler arasında Yusuf Has Hacip'in "Kutadgu Bilig", Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lügatit Türk", Ahmet Yesevi'nin "Divan-ı Hikmet" ve Edip Ahmet Yükneki'nin "Atabetül Hakayik" yer almaktadır.

Ayrıca Türk-İslam sanatında cami, medrese, tekke ve zaviyelerin inşası da bu döneme rastlar.

Hükümdarlar ve Yıkılış

Bilge Kül Kadir Han, devletin kurucusu olarak öne çıkar. Satuk Buğra Han, İslamiyet'i kabul eden hükümdar olarak tarihe geçer. Ancak en parlak dönemi, Yusuf Kadir Han döneminde yaşandı. Karahanlılar, taht kavgaları sonucu Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölündü. Doğu Karahanlılara 1211'de Karahitaylılar, Batı Karahanlılara ise 1212'de Harzemşahlar son verdi.

Sonuç

Karahanlılar, Türk-İslam tarihinde milliyetçi bir devlet olarak önemli bir yere sahiptir. Türkçenin resmi dil kabul edilmesi, İslamiyet'in kabulü ve kültürel eserlerin ortaya çıkması, Karahanlılar'ın mirasını taşımaktadır. Orta Asya'dan yükselen bu hanedanlık, Türk kültürünün ve İslam'ın yayılmasına katkıda bulunmuş önemli bir dönemi temsil eder.