AÇIK UÇLU SORULAR (11.SEÇMELİ TARİH, 1.ÜNİTE)

AÇIK UÇLU SORULAR

1. İlk Türk devletlerinde KUT anlayışının hükümdarın yönetim yetkisine ve toplum üzerindeki etkilerine dair nasıl bir çıkarım yapabilirsiniz?

KUT anlayışı, hükümdarın yönetim yetkisinin Tanrı’dan geldiğine inanılan bir sistemdi. Bu, halkın hükümdara kutsal bir kişilik olarak itaat etmesini sağlarken, hükümdar öldüğünde çocukları arasında taht kavgalarına neden oluyordu. Çünkü yönetme yetkisinin kutsallığı sadece hükümdarın oğullarına geçiyordu, bu da iç karışıklıklara yol açıyordu. Bu durum, devletin zayıflamasına ve iç savaşlara neden olmuştur.

2. Mete Han’ın "Onlu Sistem" adı verilen askeri düzeninin, sonraki Türk devletlerindeki ordu yapısına nasıl bir katkı sağladığını açıklayınız.

Onlu Sistem, ordunun 10’luk birimler halinde düzenlenmesini sağlamış ve bu, askeri disiplinin ve etkinliğin artırılmasına yol açmıştır. Bu sistem, Türk devletlerinin sonraki dönemlerde de benimsediği bir yapı olmuş ve askeri güçlerini düzenli hale getirmede önemli bir rol oynamıştır.

3. İlk Türk devletlerinde ikili teşkilat anlayışının, devletin yönetim yapısında ne tür avantajlar ve dezavantajlar yarattığını analiz ediniz.

İkili teşkilat, devletin doğu ve batı olarak ikiye ayrılmasıyla hükümdarın kardeşi batı bölgesini yönetirdi. Bu sistem, devletin büyümesini ve farklı bölgelerin yönetilmesini kolaylaştırmış olsa da, zamanla merkezî otoritenin zayıflamasına ve bölünmeye yol açmıştır.

4. İslamiyet öncesi ve Türk-İslam devletlerinde hükümdarlık sembollerinin (taht, sancak, çetr vb.) devlet yönetimindeki sembolik ve pratik rollerini karşılaştırarak açıklayınız.

İslamiyet öncesi Türklerde hükümdarlık sembolleri, hükümdarın otoritesini ve gücünü göstermede önemliydi. İslamiyet sonrasında bu sembollere hilat giymek ve hutbe okutmak gibi dini semboller de eklenmiştir. Bu semboller, hükümdarın hem dünyevi hem de dini otoritesini güçlendirmiştir.

5. Türk-İslam devletlerinde hükümdarın yasama, yürütme ve yargı yetkilerini tek elde toplamasının hem avantajlarını hem de olası zayıflıkları nelerdir?

Hükümdarın yasama, yürütme ve yargı yetkilerini elinde toplaması, merkezi otoritenin güçlü olmasını sağlamış ve karar alma sürecini hızlandırmıştır. Ancak bu durum, hükümdarın otoritesini kötüye kullanma riskini artırmış ve halkın adalet duygusunu zedeleyebilmiştir. Ayrıca, hükümdar öldüğünde devletin otoritesinde boşluklar oluşabilir.

6. Osmanlı Devleti’nin merkezi karakterli bir devlet olması, diğer Türk-İslam devletlerine kıyasla nasıl bir uzun ömürlülük sağlamıştır?

Osmanlı’nın merkezi yapısı, yönetim kontrolünü tek merkezde toplaması ve ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaşılmaması sayesinde uzun ömürlü olmasını sağlamıştır. Ancak bu yapı, merkezi otoritenin zayıfladığı dönemlerde devletin hızlıca güç kaybetmesine neden olmuştur.

7. Osmanlı Devleti’nde I. Murat’ın getirdiği “Ülke padişah ve oğullarına aittir” anlayışı ile Fatih Sultan Mehmet’in “Ülke, hükümdarın malıdır” anlayışını karşılaştırınız ve kardeş katli yasasının Osmanlı Devleti’nin istikrarına etkisini analiz ediniz.

I. Murat’ın sistemi, padişah oğullarına yönetim yetkisi vererek taht kavgalarını bir ölçüde azaltmayı amaçlamıştır. Fatih Sultan Mehmet ise bu sistemi daha da katılaştırarak kardeş katli yasasını getirmiş ve taht kavgalarını tamamen engellemeye çalışmıştır. Bu yasa, kısa vadede devletin istikrarını sağlamış olsa da, uzun vadede olumsuz sosyal sonuçlar doğurmuştur.

8. Osmanlı padişahlarının şehzadeleri sancaklara vali olarak göndermesi uygulaması ile Kafes Usulü arasında ne gibi farklılıklar bulunmaktadır?

Şehzadelerin sancaklara gönderilmesi, onların devlet yönetimi konusunda deneyim kazanmalarını sağlarken Kafes Usulü, şehzadeleri sarayda gözetim altında tutarak bu deneyimden mahrum bırakmıştır. Kafes Usulü, şehzadelerin yönetim becerilerini geliştirememesine yol açmış ve tahta çıkan şehzadelerin yönetimde zorlanmasına neden olmuştur.

9. Osmanlı devletinde Divan-ı Hümayun’un hem yürütme organı hem de en yüksek mahkeme olmasının devletin adalet sistemi ve halkın devlete güveni üzerindeki etkilerini analiz ediniz.

Divan-ı Hümayun’un hem yürütme hem de yargı fonksiyonlarına sahip olması, devletin karar alma süreçlerini hızlandırmış ve merkezi yönetimi güçlendirmiştir. Ancak yargı ve yürütmenin tek elde toplanması, bazen adaletin tam sağlanamamasına yol açabilir. Halkın haksızlığa uğraması durumunda Divan’a başvurabilmesi, devlete olan güveni artırmıştır.

10. Osmanlı Devleti’nin Eyalet ve Sancak sistemine dayalı taşra teşkilatı ile merkezdeki sıkı kontrolü arasındaki dengeyi nasıl değerlendirirsiniz?

Eyalet ve Sancak sistemine dayalı taşra teşkilatı, geniş Osmanlı topraklarının daha etkili bir şekilde yönetilmesini sağlamıştır. Merkezin sıkı kontrolü, devletin birlik ve düzenini korumuştur. Ancak taşra ile merkez arasındaki bu yapı zaman zaman yerel yöneticilerin merkezi otoriteye karşı güç kazanmasına ve isyanlara yol açabilmiştir.